معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
 

نظامی شاعری دانشمند و متتبع بود و قبل از شروع به کار سرودن داستان، به منابع موجود رجوع می‌کرد و پس از تحقیق کافی و جمع‌آوری گزیده‌ای از اسناد و اطلاعات شروع به کار می‌کرد؛ مثلاً در «شرف‌نامه» می‌گوید که در مورد اسکندر به منابع تازی و رومی و پهلوی رجوع کردم و از میان آن همه روایات پراکنده و متناقض، مطالبی را که به درد کارم می‌خورد، استخراج کردم. دربارۀ «هفت‌پیکر» می‌گوید که به سواد بخاری و طبری رجوع کردم.

«هفت‌پیکر» از معروف‌ترین آثار ادبیات فارسی است. نظامی بزرگ‌ترین سخن‌آفرین ادبی بود و در این کتاب نفیس داستان‌های پرجاذبه و خیال‌انگیز خود را به ادبی‌ترین وجه ممکن باز آفریده است. کسی که به باغ‌های بلاغی نظامی راه یابد، تا آخر عمر در آن مشغول خواهد ماند. چرا داستان‌های «هفت‌گنبد» این همه جذاب است؟ در این کتاب به این پرسش پاسخ داده شده است و در کنار آن به گوشه‌هایی از زندگی و اسلوب و زبان ادبی این شاعر ساحر پرداخته شده است.

به «هفت‌پیکر» بهرام‌نامه هم می‌گویند؛ زیرا تنۀ اصلی آن داستان بهرام گور، پادشاه ساسانی است و در ضمن شرح تاریخ او گفته شده است که با دختران شاهان هفت اقلیم ازدواج کرد و هر شب یکی از دختران برای بهرام افسانه‌ای می‌گفت. اما اتفاقاً شهرت «هفت‌پیکر» به سبب همین هفت داستان است که برخی از روی ناچاری آنها را با مسائل اخلاقی و شرعی و عرفانی تعبیر و تفسیر کرده‌اند؛ درحالی‌که این تفسیرها نه‌تنها چیزی به این داستان‌ها نیفزوده است، بلکه گاهی به سبب بی‌ربطی چیزی هم از آنها کاسته است. «هفت‌پیکر» افزون بر این هفت داستان، داستان یا تاریخ خود بهرام گور را هم دارد که بسیار ارزشمند است.

همۀ داستان‌ها در «هفت‌پیکر» به گونه‌ای مربوط به امور جنسی و طلا و جواهر و اطعمه و اشربه است. آنچه در این داستان‌ها مهم است، چگونه‌گفتن نظامی است که در اوج بلاغت و هنر است، وگرنه در چه‌گفتن‌ها ظاهراً امر مهمی نیست. البته از همۀ آنها می‌توان نتایج اخلاقی و شرعی گرفت. در این میان داستان «گنبد سیاه» وضع متفاوتی دارد و قابل تعبیر و تفسیر عرفانی هم هست.

کتاب «هفت‌پیکر» یا «بهرام‌نامه» یا «هفت‌گنبد» به قلم نظامی گنجوی، آمیزه‌ای از نجوم، الهیات، اخلاق، عناصر فرهنگی - اجتماعی از دوران کهن‌تر از دوران شاعر تا دوران معاصر اوست. این کتاب موازین حکمی و باورهای اعتقادی جهان‌بینی‌های آن دوران را در لایه‌های مختلف خود و در قالب داستان به نمایش گذاشته است. در «هفت‌پیکر» نظامی با رنگ‌ها بازی می‌کند و زندگی را حیاتی رنگین می‌دهد و از رموز مختلف مانند غاز، اژدها، گنبد، گنج، دختر، عروس و بسیاری از مفاهیم دیگر که در ادبیات و عرفان از آنها صحبت شده، در کنار برداشتی از تاریخ و جهان‌بینی‌های اعتقادی بهره‌برداری کرده و شیوه‌ای را بنیان‌‌‌گذاری می‌کند که این شیوه از هنرهای زیبای نظامی در پرورش داستان است. او در «هفت‌پیکر» داستان بهرام را از تولد تا مرگ رازگونه‌اش، آن‌گونه که خود ساخته با رمزوراز و طی مدارجی هفت‌گانه بیان می‌کند. بهرام گور در ادبیات فارسی شاید به‌علت تأثیر نظامی گنجوی، نشان رمزوراز و پادشاهی است که با طی مدارجی به کمال می‌رسد. بهرام را پادشاهی دانسته‌اند دلیر و جنگجو که تیرش هیچ‌گاه و هیچ‌جا به خطا نمی‌رفت.

این کتاب را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد که در بخش نخست دربارۀ زندگی نظامی و مطالبی از قبیل ارتباط او با شاعرانی چون فردوسی، خاقانی و سنایی، آثار او، فقرش، ممدوحانش، سبک شعری‌اش، زبان تصویری‌اش و .... بیان شده است. بخش دوم کتاب دربارۀ «هفت‌پیکر» است که در آن خلاصه‌ای از داستان‌ها، نتایج داستان‌ها، روایت داستان‌ها و .... آورده شده است تا نویسنده پاسخی به پرسش دربارۀ اهمیت «هفت‌پیکر» داده باشد.