معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب مسمی است به تذکرۀ گوهران شب‌چراغ در بیست و چهار گوهر از زندگی علما و عرفا و متصوفۀ اواخر صفویه تاکنون. گوهران شب‌چراغ حاصل تلاش‌هایی است که نگارنده در طول چندین سال ملازمت با عرفا و علما و اهل تصوف بلاد مختلف بالاخص بلدۀ دزفول، اهواز، تهران و قم و کاوش در متون خطی گذشته به دست آورده است.

این کتاب به زندگی عرفا و علمایی پرداخته است که زندگی آنان در تاریخ ثبت نشده یا در کتب نایاب به قلم آمده و از دسترس خارج‌اند.

مطالب اختصاصی هر گوهر به ترتیب ذیل عنوان می‌شود:

1) شاه کوثر هندوستانی: مطالبی که تاکنون در خصوص ترجمۀ احوال شاه کوثر هندی آمده اکثراً تکراری و عمدتاً برگرفته از کتاب ریاض العارفین رضاقلی خان هدایت بود. نویسنده با مطالعۀ کتب خطی و پیگیری آثار صاحب ترجمه به مواردی برخورد نمود که تاکنون کسی به آن اشاره نکرده است. کتاب خطی جذبۀ حیدری به سرودۀ احسن بنگالی متعلق به کتابخانه آستان قدس و هدایت السالکین اثر سید صدرالدین دزفولی مواردی را شامل می‌شد که از زندگانی این شخصیت علمی و عرفانی مطالبی را نمایان کرده‌اند.

2) حاجی میرزا حسین بروجردی: وی از زهاد زمانه است که احوال وی جز در آثار سید صدرالدین دزفولی که نگارنده سال‌هاست به بررسی آثار وی پرداخته، یافت نشد. کتاب منهج السالکین و وسیلۀ نجات الهالکین از آثاری است که نویسنده آن ناشناس بود و با بررسی‌هایی که صورت گرفت مشخص شد نویسندۀ آن بروجردی مذکور است.

3) سید عالم شاه هندی: از عرفای بزرگ قرن دوازدهم است و اولاد او امروز، در دزفول باقی هستند. بررسی احوالات او از منابعی مخطوط به دست آمد که نشانه‌هایی از شاگردان او و نسبش را در اختیار محققین و صاحب‌نظران قرار می‌داد که به بررسی آن پرداخته شده است.

4) سیداسدالله (شاه) موسوی دزفولی معروف به کیمیایی: بررسی احوالات سیداسدالله شاه برای اطلاع از احوال سیدصدرالدین دزفولی و شاگردان شاه کوثر هندی حایز اهمیت است. استفاده از خاطرات منقوله توسط استاد حوزه آقای حاج سیداحمد فیاض دزفولی در خصوص زندگی ایشان مطالبی در خصوص او مشخص می‌نمود که برای بررسی زندگی او مفید واقع می‌شد. همچنین در خصوص احوالات او در هدایت السالکین سیدصدرالدین دزفولی که به صورت خطی است شطری آمده که در ذیل این گوهر عیان می‌شود.

5) حاشیه بر زندگینامۀ سیرصدرالدین دزفولی: زدگینامۀ موردنظر، نگاشته سیدموسی گوشه‌گیر است که به جهت مقدمۀ معراج‌المومنین اثر سیدکاشف تقریر شده و یکی از منابع خوب و معتبر در خصوص احوالات سیدصدرالدین دزفولی است لکن برخی موارد ایرادات و کاستی‌هایی دارد و در بعضی جای‌ها از تصحیف به دور نمانده است.

6) شیخ سلیمان عاملی: یکی از شاگردان سیدصدرالدین دزفولی است که حکایتی در خصوص وفات ایشان زینت‌بخش گوهر مذکور شده است. از جمله نوآوری‌های این بخش کتاب می‌توان به محل دقیق دفن ایشان و اولاد ایشان اشاره کرد.

7) ملا غلامرضا شهی دزفولی: از عرفا و زهاد زمانه و شاگرد سیدصدرالدین دزفولی است. حکایتی در خصوص زندگی ایشان منقول از سید احمد فیاض دزفولی نقش تاریخی ایشان را در عرفان بیان می‌کند. همچنین به درخواست نگارنده محمدحسین حکمت‌فر سطوری در خصوص ملاغلامرضا شهی نگاشتند که به ضمیمه این بخش می‌آید.

8) سیدمحمدرضا سید بن سیداسماعیل شاهمیر: برخی حکایات منقوله در خصوص ایشان و همچنین سیره و احوالات ایشان که تاکنون در جایی یافت نشده به نقل از مرحوم سیداحمد فیاض دزفولی از نوادر این گوهر است که به انضمام خط و مهر او که توسط نگارنده در یکی از کتب خطی کشف شده است به نمایش گذارده می‌شود.

9) حاجی عبدالوهاب مرشد دزفولی همدانی: یکی از عرفای گمنامی که اخیراً (1436 قمری) به احوال وی دست یافته شده، حاجی عبدالوهاب مرشد دزفولی همدانی است. شرح احوال او در نسخۀ دست‌نویس سیدمحمد‌علی امام اهوازی بود.

10) آقا سیدمحمدعلی نجفی دزفولی: بررسی احوالات ایشان و اشاره به اشتباهات تاریخی در خصوص تاریخ تولد و وفات وی و ارتباطش با حاج شیخ حسنعلی نخودکی و ذکر اولاد او که در کتاب سادات گوشه مغول مانده بود از مطالب مندرج در این گوهر است.

11) باباتقی دزفولی: از عرفای معاصر است که در دزفول متولد و در همان جا فوت نمود.

12) حاج سیداسدالله گوشه‌گیر دزفولی (ملقب به زین‌الدین): احوالات سیداسدالله گوشه‌گیر دزفولی ملقب به طبیب دزفولی بالأخص از منظر عرفانی در جایی دیده نشده است. صاحب الذریعه یعنی آقابزرگ طهرانی برخی از کتب موجود در کتابخانۀ ایشان را ذکر کرده است. ارتباط ایشان با عرفای وقت و ذکر برخی از شاگردان او که نگارنده در تحقیقات میدانی بدان‌ها دست‌یافت و دیگر نوادر تاریخی از مواردی است که بررسی زندگی ایشان را ضروری می‌نمود و در ذیل این گوهر می‌آید.

13) سیدمهدی بن سیدمحمدرضا (ملقب به میرزا جان): زندگی‌نامه و شرح احوالات سیدمهدی میرزاجان متأسفانه در کتاب سادات گوشه به اختصار بیان شده و خواننده را در خصوص احوال ایشان راضی نمی‌کند. این مسئله باعث شد که نگارنده سلسله نسب وی و اولاد او را مشخص نموده و به شیوه‌ای نوین تنظیم نماید تا تکمله‌ای بر اولاد ایشان در کتاب سادات گوشه شود.

14) کرسی‌نامه و زندگی‌نامۀ درویش شکرالله کرمانی: کرسی‌نامه و زندگی‌نامۀ درویش شکرالله کرمانی که در دیوان وی مرسوم به نغمۀ مشتاق با عنوان شجره‌نامه بیان شده است در این گوهر آمده است. نظر به نایاب بودن این زندگی‌نامه و از طرفی بستگی معنوی سید محمدعلی عالم‌شاه صاحب دیوان مجنون ناگزیر زندگی‌نامۀ خودنوشت وی آورده شده است.

15) میرمنصور علی‌شاه هندی چشتی (قرن چهاردهم قمری): یکی از عرفای سلسلۀ چشتیه که احوالش در تراجم نیامده میرمنصور علیشاه چشتی است. شطری از احوال او در این گوهر بیان شده است.

16) ملا محمدرضا صباغ دزفولی (متوفی 1350 قمری): از عرفای نعمت‌اللهی است و احوالات او در کتاب کشکول نظیری آمده است. در این بخش مختصری از احوالات او که در منبعی نیامده و حاصل تحقیقات نگارنده است تقریر می‌گردد.

17) سیدمحمدعلی جعفریان دزفولی ـ قدس الله سره ـ (متوفی 1381 قمری): یکی از علمای متأخرین در بلدۀ دزفول که جزء سادات گوشه می‌باشد سیدمحمدعلی جعفریان است. وی صاحب کرامات بوده و احوالات او به صورت مختصری در تاریخ علماء و روحانیت دزفول آمده است. تحقیقات صورت گرفته از خانوادۀ وی و بررسی تاریخ تولد و وفات او و همچنین کتابشناسی آثارش توسط نگارنده به صورت مفصل تهیه شد که در این گوهر مندرج می‌گردد.

18) سیدعلی مبدأ درویش تهرانی: وی از عرفا و متصوفه متأخر بوده و حکایت‌ بسیاری از ایشان توسط شاگردانش بیان شده است. نگارنده به وسیلۀ مصاحبه با چندی از شاگردان او زندگی‌نامه‌ای تهیه نموده است. این زندگی‌نامه حاصل مصاحبه‌هایی است که راقم با آقایان سیداحمد فیاض دزفولی، محمدحسین حکمت‌فر، سعید ساعی، سید محمدمهدی جزایری، سیدموسی عالم‌شاه، محمدحسن بهروز، محمدعلی محمدعلی‌زاده و دیگران انجام داده است.

19) حاج سیدمحمد فیاض دزفولی: یکی از علما و عرفای متأخرین و شاگرد و خلیفۀ سید اسدالله گوشه‌گیر است. بررسی احوالات ایشان در جایی نیامده و زندگی‌نامۀ ایشان حاصل کار و تحقیق نگارنده است. به دنبال زندگی‌نامه او وی، قطعه شعری که توسط یکی از دوستانشان بیان شده است درج گردید.

20) سیدحسن صفوی اهوازی: از متصوفه اهواز بود که در دهۀ اخیر فوت نموده و احوالش در کمتر کتابی مشاهده شود فلذا با همکاری یکی از دوستانشان ملقب به هدایت علیشاه احوال مختصی از وی تنظیم گردید و در گوهر بیستم این کتاب قرار گرفت.

21) سیداحمد فیاض دزفولی: از عرفا و علمای متأخر و صاحب اجازه از اساتید حوزوی و عرفانی بوده است. زندگی ایشان طی مصاحبه‌ای که با وی قبل از فوت انجام شده تنظیم گردید و به جهت بررسی احوال ایشان از دیدگاه‌های مختلف از دوستان ایشان تقاضا شده تا شطری از احوال وی را نگاشته و به نگارنده تحویل دهند که به دنبال زندگی‌نامۀ تنظیم‌شده توسط نگارنده ویراستاری و درج گردید.

22) سیدموسی عالم‌شاه دزفولی: از فرهنگ‌دوستان و کسانی که نقش مهمی در تاریخ معاصر دزفول داشتند سیدموسی عالم‌شاه دزفولی بودند. احوالات ایشان با توجه به مصاحبه‌هایی که با وی انجام شده و مشاهدات نگارنده تنظیم و اسامی کتبی که ایشان تألیف نموده یا در نشر آن سعی و اهتمام داشتند در حد امکان جمع‌آوری و درج گردید.

23) حبیب‌الله نظیری دزفولی: یکی از نویسندگان متأخر دزفول که سهم بزرگی در حفظ تاریخ و نشر فرهنگ این خطه داشت مرحوم حبیب‌الله دزفولی است. نگارنده به مناسبت اولین سالگرد وفات او زندگی‌نامه‌ای تدوین کرد. نظر به اینکه ثبت این زندگی‌نامه در یک کتاب بهتر می‌نمود فلذا آن را به این کتاب منضم ساخت تا از مهالک ایّام در امان ماند.

24) ملاشکرالله ضریحی: از شعرا و عرفای گمنام و شارح مثنوی که در سنوات اخیر به دیار باقی شتافت. استاد حکمت‌فر شطری در احوال او نگاشته بود که درج آن در این مجموعه خالی از لطف نبود.

فهرست مطالب کتاب:

موضوع

مقدمه

تذکره گوهران شب‌چراغ

1) شاه کوثر هندی

2) حاجی میرزا حسین بروجردی

3) سیدعالمشاه هندی

4) سیداسدالله (شاه) موسوی دزفولی معروفی به کیمیایی

5) حاشیه بر زندگینامۀ کاشف دزفولی از دکتر سیدموسی گوشه‌گیر

6) شیخ سلیمان عاملی (ره)

7) ملا غلامرضا شهی دزفولی

8) سیدمحمدرضا سیدبن سیداسماعیل شاهمیر

9) حاجی عبدالوهاب مرشد دزفولی همدانی

10) آقا سیدمحمدعلی نجفی دزفولی

11) باباتفی دزفولی

12) حاج سیداسدالله گوشه‌گیر دزفولی

13) سیدمهدی بن سید محمدرضا ـ ملقب به میرزا جان ـ

14)شجرنامه و زندگی‌نامۀ درویش شکرالله کرمانی ـ ملقب به مشتاقعلی ـ

15) میرمنصور علیشاه هندی چشتی

16) ملا محمدرضا صباغ دزفولی

17) سیدمحمدعلی جعفریان دزفولی

18) سیدعلی مبدأ درویش تهرانی

19) سیدمحمد فیاض دزفولی

20) سیدحسن صفوی اهوازی

21) سیداحمد فیاض دزفولی (ره)

22) سیدموسی عالم‌شاه دزفولی

23) حبیب‌الله نظیری دزفولی

24) ملا شکرالله ضریحی