معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

مسئلۀ شعر نو گرچه در بستر انقلاب مردمی مشروطه و در طول حوادث و رخدادهای آن رشد یافت، بی‌شک خدمات ارزنده‌ای به جامعۀ انقلابی آن روز ارائه کرد و به تبع آن شاعران جوانی به این جرگۀ نوپا پیوستند که نمونه‌هایی از اشعار این دوره در مطبوعات آن عهد یا روزنامه‌های خاطرات و سفرنامه‌ها و تاریخ‌ها و جُنگ‌ها آمده است. یکی از پیشگامان همین نهضت ادبی یا شعر نو، میرزا جعفر خامنه‌ای بود.

میرزا جعفر نقوی خامنه‌ای که بیشتر با نام میرزا جعفر خامنه‌ای در عالم ادبیات مشهور گردیده، یکی از شاعران بزرگ و با این وجود گمنام معاصر است که خدمتش به عالم تجدد بر هیچ متجددی پوشیده نیست. او در سال 1265 هجری از صلب حاج شیخ علی‌اکبر و فاطمه خانم در محلۀ اهراب تبریز دیده به جهان گشود. طبق روال آن عهد در کودکی به مکتبخانه سپرده شد. پس از آنکه خواندن و نوشتن بیاموخت، به توصیۀ پدر ترک درس و مشق کرد؛ اما با این حال در فرصت‌های مناسب به مطالعۀ آزاد روی آورد و حتی چند زبان خارجی را نیز فراگرفت. چون پدرش از تجار معروف و نیک‌اندیش تبریز بود، در کنار ایشان به امر تجارت روی آورد. نوزده ساله بود که نائرۀ مشروطیت شعله‌ور گردید و این جوان نیز دست در دست پدر از این جنبش استقبال کرده و در پیشبرد آن از جان و مال مایه می‌گذارند. تا اینکه فرمان مشروطیت صادر می‌شود. پس از آن میرزا جعفر خامنه‌ای که میانۀ خوبی با شعر و ادب داشت و از قبل در این راستا چیزهایی می‌نوشت رسماً دست به قلم شده و در مطبوعات آن عصر به قلم‌فرسایی می‌پردازد.

ظاهراً اولین اشعار ایشان در روزنامۀ بلندآوازۀ «آذربایجان» که به کوشش و اهتمام علی‌قلی صفراف منتشر می‌شد، انتشار یافته است. هم‌زمان و بعد از آن نیز در مطبوعات ایران یا خارج از ایران مطالبی از ایشان دیده می‌شود؛ اما آن چیزی که میرزا جعفر خامنه‌ای را از دیگر شاعران آن دوره متمایز می‌کند، اندیشۀ تجددخواه این شاعر است که خود را در قیدوبند صناعات عروضی زندانی نکرده و از عرف معمول عدول کرده و اشعاری در قالب‌هایی می‌سراید که قبل از وی تنها سعید سلماسی شاعر جوان‌مرگ آذربایجان سروده بود؛ اما شاعر با الهام از آن شهید جاوید، سروسامانی به آنها داده و مورد توجه دیگر دوستان واقع می‌گردد.

اشعار میرزا جعفر خامنه‌ای افزون بر اینکه در مطبوعات آن روزگار منتشر می‌گردید، مورد توجه خیلی از ادبای ایرانی و خارجی قرار گرفت. برای مثال ادوارد براون قطعاتی از اشعار صاحب ترجمه را در کتاب خود درج کرد. امتیاز این شاعر ارجمند با دیگر بزرگان آن زمان در این بود که وی صرفاً یک شاعر شناخته نمی‌شد و در دست دیگر وی نیز سلاح بود. البته بیشتر شاعران خطۀ آذربایجان در آن مقطع حساس چنین بودند؛ مانند میرزا احمد سهیلی تبریزی، عبدالحسین خازن خیابانی، تقی رفعت و .... ؛ اما امتیاز دیگر این شاعر آشنایی با چند زبان و روح متجددانه که در مقایسه با دیگر شاعران به مراتب قوی‌تر و چشمگیرتر بود.

میرزا جعفر خامنه‌ای با مطبوعات متعددی همکاری می‌کرد. افزون بر روزنامۀ «آذربایجان»، با روزنامه‌هایی چون فریاد ـ اورمیه، تجدد ـ تبریز، خورشید ـ مشهد، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی ـ تبریز، حبل‌المتین ـ کلکته، شمس ـ استانبول، عصر جدید ـ تهران، نامۀ ملت ـ تبریز و .... همکاری داشت.

از این شاعر متجدد افزون بر دیوان اشعار که به خط زیبای خود در دفتری ثبت کرده، این آثار نیز دیده می‌شوند:

1. اوراق متفرقه به خط ایشان از ادبا و شعرایی چون میرزا محمدعلی صفوت تبریزی، عبدالحمید حقیقی نخجوانی، علی‌اکبر عماد «رمزی تبریزی» ناشر اولین دیوان نیر تبریزی و .... قابل رؤیت هستند.

2. مکتوبات: از مکتوبات ایشان فقط یک نمونه در دست است که آن را نیز برای دوست خود نوشته است.

میرزا جعفر خامنه‌ای نزدیک به یک قرن زندگی کرد و در تاریخ 28/4/62 در زادگاهش خرقه تهی کرد و با مشایعت خانواده در وادی رحمت تبریز رخ بر خاک گذاشت. شاعر خو

در این کتاب اقزون بر نگاهی به زندگی و آثار میرزا جعفر خامنه‌ای، گزیده‌ای از آثار ایشان نیز آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

همکاری میرزا جعفر خامنه‌ای با مطبوعات

آثار به‌یادگارمانده از میرزا جعفر خامنه‌ای

مقدمۀ مترجم

دوستان شاعر

غزل

وفات

محل مزار

آثاری که در مورد ایشان تحریر گردیده است

ادبیات منثوره ـ چه گریه‌های لذیذ

امیداستقبال

نان

صفحات حیات

غزل

فرشته صلح

افق تاریک

تاریکی استقبال یا خواب پریشان

عرض تشکر و خیرمقدم به مهمان معزز و محتشم

در موقع جنگ بین‌المللی

تصنیف

طبیب حاذق

به وطن

قرن ابوالعجب

قرن بیستم

تصنیف

فی الهزل

اتحاف به شهدای حریت

زمستان (ترجمه‌ای از آثار یکی از شاعران روس)

سرود ملی

نغمۀ فریاد (اورمیه)

اشعار ترکی

گوزون

وطن یولوندا

سن گول، من آغلارام

تحسرمایوسانه

اضطراب و رازی اسلام و فریاد آهری ایران

منابع و توضیحات

ضمایم