معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شاهنامۀ فردوسی که بیش از هزار سال از نظم آن می‌گذرد، از روی نسخه‌های شاهنامه به نثر و دفترهایی که در زمان وی هنوز نزد برخی از بزرگان و دهقانان و مریدان موجود بوده و از نسل‌های پیشین، زبان به زبان نقل شده و نگارش یافته توسط فردوسی، این خردمند بزرگ و نگهدارندۀ فرهنگ و تاریخ و آداب و رسوم و زبان ایران‌زمین به نظم درآمده است که دقیقی طوسی هم بخش‌هایی از آن را در دست داشته و به نظم آورده است و آن نامۀ شاهان ایران مربوط به سده‌هایی بسیار بیش از زمان فردوسی بوده است.

بنا به روایات ملی و مذهبی کیومرث نخستین پادشاه پارسیان و نخستین کسی بود که در روی زمین به پادشاهی رسید و تاج بر سر گذاشت و سر دودمان شاهان پیشدادی و جانشینان آنها یعنی از هوشنگ تا گشتاسب به مدت سه هزار سال بود. در هزار سال اول هوشنگ پیشداد و تهمورث و جمشید پادشاهی کردند. در هزارۀ دوم اژی‌دهاک و در هزارۀ سوم فریدون، منوچهر، نوذر تا زو پادشاهی کردند. به دنبال نخستین شاهان و پهلوانان داستانی، شاهانی ذکر شده‌اند که عنوان «کوی» دارند و در یشت 13 (بند 132) و یشت 19 (بند 71 به بعد) نام برده شده‌اند؛ مانند کیقباد، کیکاووس، کی‌آرش، کی‌سیاوش، کیخسرو و ... .

در کتاب «خدای‌نام:» نسب‌نامۀ خاندان‌های قدیم پادشاهی ایران یعنی خاندان پیشدادیان از فریدون و منوچهر و جانشینان آنها به نحوی که مفسران اوستا ذکر کرده بودند آمده بود. در فصل 33 بندهشن ایرانی، شمار سال‌های تمام سلطنت‌ها در هزاره‌های سه‌گانۀ اول تاریخ، به اضافۀ سال‌هایی از چهارمین هزاره که پیش از غلبۀ تازیان است ذکر شده است. و این نشانۀ همسوبودن روایات ملی و مذهبی است.

در شاهنامۀ فردوسی تاریخ پیشدادیان و کیانیان تقریباً 27000 بیت را شامل است. بدین ترتیب از زمان عیلامیان و مادها که در نوشته‌های مورخین یونان مانده است، نخستین شاهان نزدیک پنج هزار سال پیش و شاید هم پیش‌تر بر ایران فرمانروایی می‌کرده‌اند.

شاهان سرزمین ایران را از نخست رسم بر این بوده است که در آغاز بر تخت نشستن، انجمنی از بزرگان به پیشگاه می‌آمدند و او در این انجمن خطاب به آنها برنامۀ فرمانروایی خود و راه خود را بیان می‌کرد. تا آنجا که از شاهنامۀ فردوسی برمی‌آید، همگی پادشاهان ایران‌زمین در هنگان بر تخت نشستن چنین آیینی را برگزار کرده‌اند حتی اگر خطابه برخی از آنها آورده نشده باشد.

پادشاهان تصمیم‌گیری‌های خود را با ردان، موبدان و سران لشکر یعنی «انجمن بزرگان» رایزنی می‌کرده‌اند، این بزرگان قدرت بسیار داشتند چنان‌که انتخاب جانشین شاه یا انتقاد از شاه یا عزل شاه را حق خود می‌دانستند، به همین دلیل جلب نظر آنها برای شهریاران از اهمین ویژه‌ای برخوردار بوده است. تاج‌گذاری و بر تخت نشستن همگی شهریاران نیز در برابر این انجمن بوده و تاریخ پادشاهی نیز از آن روز به شمار می‌آمده است.

از ویژگی‌های خطابه‌های شاهان و بزرگان شاهنامه به این موارد می‌توان اشاره کرد: از کیومرث نخستین پادشاه پیشدادی خطابه‌ای آورده نشده است. نخستین سخن‌گفتن پادشاه در انجمن بزرگان ـ هر چند کوتاه ـ از هوشنگ دومین شهریار ایران‌زمین است. جمشید نخستین پادشاهی است که هم شهریاری و هم موبدی را از آن خود می‌داند. نخستین شورش بر ضد ضاه نیز در زمان اوست که چون دچار خودپرستی شد، مردم پیوند خود را از او گسستند، سپاهی از ایران به سوی ضحاک رو نهادند و او را به ایران آوردند و شاه ایران کردند. از ضحاک پادشاه عرب‌زبان یمن که پس از جمشید بر ایران هم فرمانروا شد، سخنی در انجمن بزگران نیامده است. فریدون در نخستین روز ماه مهر تاج‌گذاری کرد و به همین مناسبت جشن مهرگان بنیاد گذاشته شد. نخستین معرفی جانشین در انجمن بزرگان و سفارش به او از منوچهر شاه است. رسم وصیت به جانشین از منوچهر است که پس از او متداول گردید. نخستین خطابه‌ای که شاه پیش از مرگ به بزرگان اندرز می‌دهد از آن کیخسرو است. یکی از زیباترین سخنرانی‌های شاهنامه، سخن‌گفتن اردشیر هنگام بر تخت‌نشستن در انجمن بزرگان است که می‌گوید: بدانید که گنج من در جهان، دادگری من است و این آن گنجی است که هیچ‌کس را یارای گرفتن آن از من نیست. بیشترین و طولانی‌ترین خطابه‌ها نیز از آن اردشیر از نوادگان ساسان پسر بهمن که دودمان ساسانیان را بنیان نهاد.

در این کتاب خطبه‌های شاهان و فرمانروایان ایرانی که در شاهنامه از آنها نام برده شده همراه با توضیحی مختصر دربارۀ هر یک آورده شده است. این شاهان با هوشنگ آغاز شده و با سخن پایانی یزدگرد خطاب به توس پایان پذیرفته است.