معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در شاهنامه به سوگ عزیزان و درد و داغ و از دست دادن سپاهیان و نامداران به فراوانی دیده می‌شود. به ویژه در لابلای ادبیات جنگ، واژه‌ها پر از سوز و درد و دریغ است. فردوسی فیلسوفی است که اندیشمندانه از بالاتر، بسیار بالاتر جهان را می‌نگرد. حکیم بزرگوار شاهان، شاهزادگان، پهلوانان و نامداران بزرگی را می‌ستاید و با مرگ آنان آموزۀ زندگی را گوشزد می‌کند، مرگ پایان داستان آنهاست، در دخمه بسته می‌شود و روایت بزرگ دیگری آغاز می‌شود. مگر آنان که چنان شکوهمند بوده‌اند که دیگران بارها آنان را به یاد می‌آورند. جمشید و فریدون و ایرج و سیاوش و رستم و اسفندیار و دورتر اردشیر و انوشیروان پس از درگذشت‌شان بارها به یاد آورده شده‌اند.

در شاهنامه یکی از پندارهایی که پیوسته بر ما یادآور می‌شود، مرگ است. در داستان فرود سیاوش نهایت سوز و درد و سوگ در این ابیات نهفته است. «سپهر توانا در شاهنامه فردوسی، رازی است مهیب که در زمان به کمین مردمان چنبر زده است. این سپهر سرنوشت‌ساز در شاهنامه، گاه چرخ، چرخ روان، چرخ بلند، چرخ گردنده، چرخ کبود، گنبد تیزرو، گنبد لاژورد و گردون، گردون گردنده، گردون گردان یا آسمان خوانده شده است. گردون پیر که در گردش همیشگی‌اش بسیاری از قهرمانان پیچیده‌اند».

فردوسی بارها پس از یادآوری پوچی جهان ما را به غنیمت دانستن دم زندگی فرا می‌‌خواند و تنها یادگار رهایی‌بخش از پوچی را نیکویی و نام نیک از خود بر جای گذاشتن می‌داند.

زمین گر گشاده کند راز خویش                                 بپیماید انجام و آغاز خویش

کنارش پر از تاجداران بود                                        برش پر ز خون سواران بود

پر از مرد دانا بود دامنش                                         پر از خوبرو جیب پیراهنش

چه افسر نهی بر سرت بر چه ترگ                             بدو بگذارد زخم پیکان مرگ

آیین‌های سوگواری شاهنامه هرچند به دوران‌های دور تعلق دارند، نمودار آن هستند که چگونه تا به امروز حفظ شده‌اند. با پی‌بردن به آیین‌های شاهنامه گویی فاصلۀ سالیان دراز احساس نمی‌شود. در این کتاب کوشیده شده آیین سوگواری را از نامدارانی که سوگواری‌شان با نام آورده شده است، برداشت و تبیین شود.

نخستین سوگ در شاهنامه از کیومرث نخستین شاهی است که آیین تاج و تخت را بنیاد نهاد. او پسری خوبروی، هنرمند و نامجوی به نام سیامک داشت که با مهر او زنده بود. کیومرث در گیتی دشمنی نداشت تا آنکه اهریمنی بدسگال برای گرفتن تخت و دیهیم کی‌شاه پاهی فراهم آورد و بچه همچون گرگ او با دلاوری همراه سپاه بود. سیامک چون از کردار دیو بدخواه و پلید آگاه شد، با تنی برهنه که بر آن تکه چرمی از پلنگ انداخته بود، به رویارویی با دیو جنگجوی رفت و به دست او از پا درآمد.

ایرج، نوذر، سهراب، سیاوش، سرخه، فرود سیاوش، پیران، شیده، کیکاووس، زریر، فرشیدورد، اسفندیار، رستم، فرامرز، گشتاسپ، دارا، اسکندر، اورمزد، بهرام، اورمزد نرسی، مانی پیامبر، یزدگرد بزه‌گر، بهرام گور، پیروز، قباد، نوش‌زاد، تلخند، انوشیروان، بهرام چوبین، بندوی، خسروپرویز، شیرین و یزدگرد آخرین شاه دودمان ساسانی افرادی هستند که در شاهنامه از سوگ آنها سخن به میان آمده و در این کتاب اشعار مربوط به آنها استخراج شده است.

آیین خاک‌سپاری، کردار سوگواران، همدردی با سوگواران، مدت زمان سوگواری، آداب بزرگداشت در گذشته و ویژگی‌های در آیین سوگواری بخش‌های پایانی کتاب را شکل می‌دهند.