معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب واژه‌نامه‌ای از زبان ترکی رایج در درگز فراهم شده و در کنار آن مجموعه‌ای از مثل‌ها یا زبانزدها و قصه‌های محلی و آداب و آیین گویندگان این زبان.

درگز نام کنونی و امروزی سرزمینی گسترده و کهن در شمال شرق خراسان است که بارها و بارها دستخوش ویرانی مهاجمان ترکمن و مغول و دسیسه‌های روس‌ها شده است و تیره‌های گوناگون آذری و کرد برای نگهداری از مرزها به درگز کوچانده شده‌اند. از این‌رو زبان مهاجمان و مهاجران در درگز ماندگار شد و امروزه افزون بر زبان فارسی، زبان‌های کردی و آذری نیز در این دیار رایج است.

در درگز سه گونه زبان وجود دارد: فارسی، ترکی و کردی. ترکی که موضوع سخن این کتاب است، از نظر آوایی و واژگانی نزدیک به فارسی است. کوچ‌ها و تاخت‌وتازهای پیاپی اسباب چندزبانگی در درگز است. زمان ورود ترکان به درگز قرنن پنجم هجری بود و تا پیش از آن، زبان همۀ مردم خراسان فارسی بود و از آن پس در پی هجوم ترکان به این سرزمین آباد و پرچراگاه و سکونتشان در آبادی‌های آن، زبانشان در کنار زبان فارسی در ایران جای گرفت.

بر اساس استقرا، اثرگذاری بسیاری از زبان فارسی بر زبان ترکی رایج در درگز دیده شده که پیکره و داده‌های زبانی گواه است؛ از این‌رو زبان ترکی درگز نه از دید رده‌بندی که از دید جغرافیایی و ایرانی‌تبار بودن گویندگانش از خانوادۀ زبان‌های ایرانی دانسته شده و با همان رویکرد گویش‌های ایرانی در این کتاب بررسی شده است. اساس و الگوی این واژه‌نامه، پیکرۀ زبانی رایج در گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با نام راهنمای گردآوری گویش‌ها برای گنجینۀ گویش‌های ایرانی است. اما از آنجا که دایرۀ واژگانی با توجه به اقلیم و آداب هر منطقه متفاوت است، واژه‌های بسیار دیگری نیز افزون بر واژه‌های موجود در پیکرۀ فرهنگستان آورده شده است.

داده‌های این پژوهش عبارت است از واژه‌نامه‌ای دوسویه، صد جمله به ترکی درگز، مثل یا زبانزد، قصه‌های محلی، آداب و آیین و باورهای مردمی درگز که به روش میدانی گردآوری شده است.

در معرفی شهرستان درگز، ابتدا جایگاه آن و سپس همسایه‌های درگز معرفی شده است. در ادامه نیز جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و موقعیت فرهنگی درگز تبیین شده است. در بخش موقعیت فرهنگی صنایع دستی و محلی، دین، زبان، اقوام، بازی‌های محلی، نان محلی، غذاهای محلی، آیین‌ها و سنت‌ها و قصه‌های محلی آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

سپاس‌گزاری

آغاز سخن

جدول نشانه‌های همخوان‌ها

جدول نشانه‌های واکه‌ها

دیگر نشانه‌ها

پیش‌گفتار

روش پژوهش

1. معرفی شهرستان درگز

2. موقعیت جغرافیایی و طبیعی

3. جاذبه‌های طبیعی

4. جاذبه‌های تاریخی

5. موقعیت فرهنگی

مثل‌ها و زبانزدها

صد جمله به گویش ترکی درگز

واژه‌نامۀ موضوعی به ترتیب الفبای فارسی به گویش

واژه‌نامه به ترتیب الفبای گویش به فارسی

نگاره‌ها و فرتورها