معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کشور پهناور ایران در گذشته، چنان‌که امروز، قلمرو گویش‌های متعدد بوده است. امروزه اطلاعات از گویش‌های موجود نسبتاً زیاد است. از تعدادی گویش‌ها و لهجه‌های فارسی توصیف‌های کم‌وبیش خوبی در دست است؛ اما اطلاعات از گویش‌ها و لهجه‌های گذشتۀ ایران کم است. تنها تعداد معدودی از گویش‌های قدیم اسناد نسبتاً قابل توجهی بای مانده است؛ مانند اسناد بازمانده از گویش گرگانی قدیم که فرقۀ حروفیه بعضی آثار خود را به آن گویش نوشته‌اند یا گویش طبری که بعضی تفسیرهای قرآن و ترجمه‌ای از «مقامات حریری» با این زبان در دست است.

از بعضی دیگر گویش‌ها مانند کردی و گورانی از چند قرن گذشتۀ آنها متونی موجود است. از گویش شیرازی قدیم چند متن قابل توجه از بسحاق اطعمه و شاه داعی و شمس پُسِ ناصر موجود است؛ اما از سایر گویش‌ها تنها اطلاعات پراکنده‌ای موجود است؛ مثلاً از گویش یا گویش‌های لری تنها اطلاعات اشاره‌ای است که حمدالله مستوفی به بعضی آواهای این زبان کرده است.

این کتاب دربردارندۀ نقد و بررسی چند گویش‌نامه و مقاله‌هایی درابرۀ گویش‌های ایرانی است. این نقدها و مقاله‌ها پیش از این در نشریه‌ها، مجموعه‌ها و دانشنامه‌ها منتشر شده بودند که در این کتاب صورت ویراسته و بازنگریستۀ آنها آورده شده است.

بخشی از این کتاب که مربوط به گویش‌نامه‌های ایرانی است، در ردیف انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال 1380 منتشر شده است؛ اما در این چاپ یک نقد که پس از چاپ اول کتاب منتشر شده بود و مربوط به گویش لاری است و توضیحی دربارۀ این گویش و سیزده مقالۀ دیگر که دو مورد آنها مربوط به فارسی تاجیکی و بقیه مربوط به گویش‌های کنونی و گویش‌های گذشتۀ ایرانی است، اضافه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار ویراست دوم

پیش‌گفتار چاپ اول

در جوار سنگسر

فرهنگ تاتی و تالشی

مجموعۀ مقالات مردم‌شناسی

فارسی شوشتری

فرهنگ سمنانی، شرح‌حال و نمونۀ آثار محلی شاعران در گویش سمنانی

واژه‌نامۀ سیستانی

فرهنگی نائینی

فرهنگ گیل و دیلم (فارسی به گیلکی)

موادی از گویش‌های ایرانی غربی از مجموعۀ دی.ال. لایمر، ج 1: موادی دربارۀ مردم‌نگاری بختیاری‌ها

مجموعۀ مقالات مردم‌شناسی ویژۀ شناسایی گویش‌های ایران (2)

بررسی گویش قاین

واژه‌های اصیل نهاوندی

سه اثر دربارۀ گویش مازندرانی

واژه‌نامۀ یزدی

واژه‌نامۀ همدانی

آلاله‌های همدان (یا گزیدۀ اشعار همدانی)

ساوه‌نامه

لهجۀ بخارایی

آداب و رسوم مردم سمنان

بررسی گویش بویراحمد و ...

واژه‌نامۀ گویش بیرجند

بررسی گویش بیرجند

فارسی هروی

بررسی زبان‌شناختی گویش زرند

بررسی گویش جیرفت و کهنوج

دربارۀ گویش لارستانی

توضیح دربارۀ گویش لاری و خنجی

بعضی ویژگی‌های گویش گراشی لارستان

لغات لاری و گرمسیری از قرن نهم

یادداشت‌هایی دربارۀ گویش برزک

گونۀ بختیاری مسجدسلیمان از گویش لری در دهۀ چهل

پیشینۀ تفاوت‌های فارسی تاجیکی و فارسی ایران

واژه‌های فریبکار در فارسی تاجیکی

یادداشتی دربارۀ زبان فارسی در روستای نای از توابع کاشمر

متن کوتاهی به گویش لری از قرن یازهم هجری

لغات شیرازی و سایر لغات گویشی در اختیارات بدیعی

گویش قدیم کازرون

یادداشتی دربارۀ ساختمان واجی گویش دوانی

گویش‌شناسی ایران بر اساس متون فارسی: گویش‌های مرکزی

نمونه‌هایی از گویش تجریشی از بیش از هشتاد سال پیش

لهجۀ تهرانی

فارسی اردکانی

نمایۀ واژه‌ها

نمایۀ جمله‌ها

نمایۀ آثار