معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، در حالی برگزار شد که سابقه‌ای بدین گستردگی در موضوعات و رویکردها نداشت. دبیرخانۀ همایش بیشترین همت خود را به انتشار و عرضۀ آثاری قابل توجه و ارزنده در حوزۀ مطالعات ایرانی ـ عراقی معطوف داشت و در کنار جمع‌آوری مقالات ـ که از مهم‌ترین ثمرات این همایش بود ـ به انتشار کتاب‌هایی با موضوعات گوناگون اقدام نمود. حاصل مقالات جمع‌آوری شده در حدود 40 جلد است که 28 جلد از آن منتشر شده و در این سایت مجموعه‌های مرتبط با حوزۀ زبان و ادبیات فارسی معرفی خواهند شد.

دفتر پانزدهم از این مجموعه مقالات دربارۀ ادبیات کلاسیک و دربردارندۀ ده مقاله است.

در چکیدۀ مقالۀ «بررسی سبک عراقی در سه غزل سنایی بر پایۀ نقد فرمالیستی» آمده است:

فرمالیست یکی از مکاتب انتقادی است که در اوایل سال‌های قرن بیستم با هدف آفرینش علمی مستقل بر پایه کیفیات درونی مادۀ ادبی در روسیه جریان یافت. این حوزۀ نقد ادبی ادبیات را یک مسئلۀ صرفاً زبانی دانسته و فرم و شکل أثر ادبی را مبنای تعبیر محتوای أثر ادبی تلقی می‌کند. سبک عراقی با ظهور سلجوقیان در خراسان و اتابکان در عراق و آذربایجان به وجود آمده و به تدریج شعر فارسی که مرکز اصلی آن در خراسان و ماوراءالنهر بود، به عراق و آذربایجان راه یافت. همچنین یکی از مهم‌ترین سبک‌های ادوار شعر فارسی است که از اواخر قرن شش تا قرن نهم هجری رواج داشته و از منظر تاریخی محدود به دوره مغول ایلخانان و تیموریان می‌باشد که در سایه ارتباط با کشور مجاور عراق در آن زمان بوده است. این نوشتار سعی دارد سبک عراقی را در سه غزل سنایی غزنوی شاعر و حکیم بزرگ قرن پنجم هجری که یکی از پیشگامان سبک عراقی است، بر پایه رهیافت نقد فرمالیستی مورد بررسی قرار دهد و نشان داده شود غزل و عرفان دو خصیصه مهم سبک عراقی است که با ظهور سنایی وارد شعر فارسی شده و به آن فرم و تشخص سبکی بخشیده شده است که گویای تأثیر زبان فارسی از زبان و واژگان عربی و ارتباط نزدیک ادبی ـ فرهنگی دو کشور ایران و عراق، در آن برهۀ زمانی است.

خیام شاعر ایرانی فلسفۀ خاصی نسبت به هستی دارد. از نگاه وی دنیا همه هیچ است و هر آنچه که در آن است رو به زوال است. خیام آن‌گاه که در درک معمای هستی، خود را عاجز می‌بیند و به همین دلیل دچار نوعی یأس فلسفی می‌شود و برای رهایی از آن به شراب روی می‌آورد. ابونواس شاعر عراقی دورۀ جوانی‌اش را به میگساری و زندگی را فقط در شراب می‌دید و مرتکب بسیاری از معصیت‌ها شد؛ تا آنجا که توسط فقیهان به زندقه متهم شد. ابونواس آن‌گاه که ضعف و پیری بر وی مسلط می‌شود و خوشی‌ها، خواسته‌های او را پاسخگو نیستند، دچار نوعی بدبینی می‌شود. اما در نهایت به خدا روی می آورد و زهد پیشه می‌کند.

در مقالۀ «فلسفۀ مرگ و زندگی در آینۀ ادبیات ایران و عراق» سعی شده با روش تحلیلی ـ توصیفی ابتدا به صورت جداگانه افکار این دوهشاعر در زمینه‌های خمریه‌سرایی، بدبینی، زندقه، جبر و اختیار و زهد بررسی سپس به مقایسۀ  اندیشه‌هایشان پرداخته شود. هرچند خیام و ابونواس افکار مشترکی همچون غنیمت‌شمردن دم، دعوت به میگساری و بدبینی دارند، اما با یکدیگر اختلافاتی نیز دارند؛ برای خیام، شراب هدف نیست، بلکه وسیله‌ای است برای رهایی از رنج حاصل از نیستی و نابودی. خیام آن‌گاه به سمت می می‌رود که نوعی فراموشی از آن طلب می‌کند؛ اما برای ابونواس هیچ خوشی بهتر از شراب در دنیا وجود ندارد.

فهرست مقالات کتاب:

حماسۀ کربلا در سوگنامۀ شریف رضی و کسایی مروزی/ فاطمه فیض، سیدسعید حسینی

زن در آیینۀ نگاه مولانا و متنبی/ زهرا صادقی، حمد برخان

تأثیر اکولوژی عراق بر آثار اندیشه‌های سعدی شیرازی/ رؤیا محمدی، زهراسادات تقوی

بررسی سبک عراقی در سه غزل سنایی بر پایۀ نقد فرمالیستی/ روح الله صفری، حامد کمالی

هجا و علل هجویه‌سرایی نزد ابن رومی/ روح الله صفری

خیام در شعر معاصر عراق/ مجتبی محمدی مزرعه‌شاهی

فلسفۀ مرگ و زندگی در آینۀ ادبیات ایران و عراق (مطالعۀ موردی: بررسی اشعار خیام شاعر ایرانی و ابونواس شاعر عراقی)/ موسی بیات، محمد پریمی

بررسی تأثیر خیام در اندیشه‌های عبدالوهاب البیاتی و بدر شاکر السیاب/ ابراهیم اناری بزچلوئی، سکینه رنجبران

جلوه‌های تیسفون و مدائن، در آیینۀ شعر خاقانی/ فاطمه کهدویی، محمدکاظم کهدویی

بررسی تطبیقی خمریه‌سرایی در اشعار منوچهری دامغانی و ابونواس/ فهیمه میرزایی جابری، الهه گیلانی