معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پژوهش تاریخی همیشه نقش منحصربه‌فردی در شکل‌گیری و تکامل فلسفۀ اجتماعی داشته است. بخش مهمی از قوانین و قواعد اجتماعی امروز، در واقع ثمرۀ مطالعه و درس‌آموزی از تاریخ است. در این میان مباحث مربوط به اندیشۀ سیاسی یا پیوند میان اندیشه و سیاست از اهمیت مضاعفی برخوردارند و تاکنون نیز توجه درخوری به آن نشده است. اندیشۀ سیاسی در ساده‌ترین تعریف عبارت است از هرگونه تأمل و کنکاش فکری آزاد (مشتمل بر توصیف و حتی تجویز) در عرصۀ سیاست و امور سیاسی. در واقع اندیشۀ سیاسی لزوما به دنبال مطالعۀ روشمند فلسفی یا علمی سیاست و امور سیاسی نیست؛ اما جنس این نوع مطالعه از جنس اندیشه‌ای است و به مباحث اصولی سیاست و اموز سیاسی اختصاص دارد.

در مطالعۀ اندیشۀ سیاسی ایران باستان انتظار می‌رود؛ اولا بنیادهای سیاسی حاکم بر سیاست ایران باستان به طور نسبی توصیف شوند و مورد تحلیل قرار گیرند؛ ثانیاً تمایزهای بنیادهای سیاسی ایران باستان با سایر جوامع مدنی باستانی هم‌تراز با ایران تا حدودی روشن شوند؛ ثالثاً واقعیت‌های سیاسی مهم و تعیین‌کننده در اصول سیاسی اعم از مثبت و منفی از خفا خارج شوند و نقش این وقایع در ساخت سیاسی ایران باستان مورد بررسی قرار گیرد؛ رابعاً درس‌ها و عبرت‌های اندیشه و کنش سیاسی اعصار باستانی ایران برای امروز و آینده تا حد امکان مورد بحث قرار گیرند.

آنچه در این مجموعۀ چهارجلدی در اختیار خواننده قرار گرفته است، تلاش دارد تا بر اساس آنچه در روایت‌های اساطیری و حماسی در سرمشق شاهان پیشدادی و کیانی آمده است و بر اساس آنچه در دوران تاریخی حکومت‌های بومی پیشاآریایی و سپس پادشاهی‌های باستانی چهارگانۀ ایران از ماد تا ساسانیان را در بر می‌گیرد، تصویری از اندیشه و سیاست در ایران باستان به دست دهد.

در جلد چهارم این مجموعه با عنوان «سیر و سرنوشت سیاست شهریاری در نمود حکومت اشکانی‌ها و نهاد دولت ساسانیان» در 41 مقاله و طی دو بهره، گفتارهای تفصیلی دربارۀ چیستی سیاست شهریاری در نگره‌های گفتمانی دولت شهریاری در این دو دورۀ بسیار بلند تاریخی آورده شده است.

در بهرۀ نخست با عنوان «پایایی دولت شهریاری ایران در عهد اشکانیان»، چیستی دولت تاریخی پارتی ـ با وجود قلت بسیار منابع و شواهد تاریخی ـ به کمک شناسه‌هایی از دولت ماد و هخامنشی که پیش از این گفته شده بود و البته با لحاظ تفاوت‌ها و تمایزها معرفی شده است. روایت‌های معتبر از نحوۀ شکل‌گیری دولت اشکانی، ماهیت نهادی، سیاسی و اجتماعی این حکومت، بررسی سیاست نظامی‌گری و جنگ‌ها و استراتژی‌های نظامی این دولت بزرگ، از دیگر مواردی است که در این بهره بدان‌ها پرداخته شده است. در این بهره از منابع و مستندات رومی، ارمنی، سریانی و ... برای معرفی چهرۀ تاریخی این حکومت استفاده شده است.

در بهرۀ دوم این جلد با عنوان «بنای دولت ساسانیان و بنیان‌های سیاست ایران‌شهری»، چیستی و چگونگی استقرار و بنای واپسین دولت شهریاری ایرانی، از دقیقۀ تأسیس تا لحظۀ سقوط به وسیلۀ مسلمانان معرفی شده است. برای این دورۀ تاریخی خوشبختانه منابع و مستندات معتبر متعدد در دسترس محققان قرار دارد؛ بنابراین کوشش شده تصویری دقیق از این واپسین دولت شهریاری ایران قبل از اسلام به دست داده شود. برآمدن و برپایی دولت تمرکزگرا و مذهب‌بنیاد ساسانیان، ساخت و ماهیت نظام ادارۀ حکومت، بنیان‌های مذهبی و اجتماعی مناسبات قدرت حاکم، رویکردهای فرهنگی و مذهبی شاهان این دوره نسبت به ادیان و مذاهب، مناسبات طبقات اجتماعی و خاندان‌های درگیر قدرت، نقش و تأثیر شخصیت‌های درباری، خاندانی و مذهبی و نظامی، سیاست خارجی و استراتژی‌های نظامی ساسانیان، چالش‌های مذهبی و سیاسی برخاسته در درون مناسبات حاکم و حاشیۀ آن، متون و منابع مذهبی، سیاسی و ادبی بازمانده از آن دوران، مفاهیم و مؤلفه‌های اصلی نظامی‌های اخلاقی حاکم بر این دوره، از جمله موضوعاتی هستند که در این واپسین بهره بدان‌ها پرداخته شده است.

حکومت ساسانی از آن جهت که متصل به دوران ظهور و بسط اسلام است و برخی از شئون و مبانی آن به تمدن اسلامی منتقل شده است، اهمیتی مضاعف در این مجموعه دارد. میراث همین دوره بخش مهمی از آن در دورۀ نهضت ترجمه به زبان عربی منتقل شد و در اختیار حکمرانان و دانشمندان و دیوان‌سالاران قرار گرفت. اساساً بخش قابل توجهی از ارجاع اندیشمندان مسلمان به اندیشه و سیاست شهریاری، در نمودهایی چون نوع و ماهیت حکومت مشروع و خردمندانه، دستگاه‌های اداری مورد نیاز حکمرانی، دانش‌های ضروری، انتظامات اخلاقی و نظامی و .... از دانش و میراث همین دوره بهره می‌گرفت.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه: نگاهی به حضور اندیشه و سیاست در ایران باستان/ رضا غلامی

دیباچه: دربارۀ اندیشه و سیاست در ایران باستان/ رضا ماحوزی

بهرۀ اول: پایابی دولت شهریاری ایرانی در عهد اشکانیان

پدیداری و ساخت مناسبات قدرت سیاسی ـ اجتماعی دولت اشکانی/ مهرداد قدرت دیزجی

عوامل کم‌شناختگی تاریخی دولت و جامعۀ سیاسی اشکانی/ مهرداد قدرت دیزجی

شهریاری اشکانیان به روایت متون یونانی، رومی و ارمنی/ برات‌علی نجف‌زاده

بازخوانی سیاست شهریاری اشکانیان در آثار عصر ساسانی/ علی‌اصغر میرزایی

جایگاه و کارکرد دستگاه دیوانی در حکومت اشکانیان/ ابراهیم مشفقی‌فر

نیروها و نهادهای سیاسی و اجتماعی منتفذ در دورۀ حکومت اشکانی/ باقرعلی عادل‌فر

سیاست و روابط خارجی دولت اشکانی/ داوود هرمیداس باوند

روند جنگ و رویۀ سپاهی‌گری در حکومت اشکانیان/ محمد منصورنژاد

استراتژی‌های نظامی شاهان اشکانی و پایایی و زوال حکومت آنان/ مهرداد قدرت دیزجی

گذار دولت شاهی ایرانی از اشکانیان به ساسانیان/ شروین وکیلی

بهرۀ دوم: بنای دولت ساسانیان و بنیان‌های سیاست ایران‌شهری

پدیداری و شکل‌گیری ساخت قدرت سیاسی و اجتماعی دولت ساسانی/ سیداصغر محمودآبادی

سیاست و حکومت ساسانیان به روایت مورخان رومی، ارمنی و سریانی/ میرحواس احمدزاده

مبانی و مختصات اندیشۀ ایران‌شهری در دورۀ ساسانیان/ علی‌اصغر میرزایی

بایسته‌های شاه‌گزینی در سنت شهریاری ساسانیان/ شهرام جلیلیان

مناسبات طبقات اجتماعی و قدرت سیاسی در دوران اشکانیان و ساسانیان/ محمد رضایی‌راد

تبارهای خاندانی و سیر قدرت و حکومت در دورۀ ساسانیان/ شهرام جلیلیان

نقش دین و موبدان زرتشتی در سیاست و حکومت ساسانیان/ سیداصغر محمودآبادی

نفوذ قدرت سیاسی و اجتماعی مذهب و موبدان در حکومت ساسانیان/ محمدتقی ایمان‌پور

نقش سرداران و سپاهیان در سیاست و حکومت ساسانیان/ سیداصغر محمودآبادی

زن و سیاست در حکومت ساسانیان/ فاطمه صادقی گیوی

سیاست مذهبی و فرهنگی شاهان ساسانی/ محمود جعفری دهقی

رویکردهای سیاست و روابط خارجی دولت ساسانیان/ بهزاد فرهمند و امیرحسین حاتمی

جنگ و نظام سپاهی‌گری در سیاست و حکومت ساسانیان/ محمد منصورنژاد

سیاست نظامی‌گری شاهان ساسانی و روند پایداری و زوال دولت شاهی/ مهرداد قدرت دیزجی

زمینه‌های سیاسی و اجتماعی شکل‌گیری دانشگاه جندی‌شاپور/ رضا ماحوزی و حسین ابراهیم‌آبادی

روایتی از آموزش سیاسی در دوران حکومت ساسانی/ میرحواس احمدزاده

آرای سیاسی مزدیسنا در دولت ساسانیان/ مهرداد قدرت دیزجی

نسبت دین، اخلاق و سیاست در کارنامۀ اردشیر بابکان/ سیدعلی محمودی

تحلیل گفتمانی قدرت در نامۀ تنسر/ مهدی حسنی باقری شریف‌آباد

روایت اخلاق سیاسی در نامۀ تنسر به گشنسب/ سیدعلی محمودی

بایسته‌های سامان سیاسی در اندیشۀ کرتیر/ آوات عباسی و هدیه علی‌مرادی

خوانشی از روایت اندیشۀ سیاسی ایران‌شهری در کلیله و دمنه/ سیدجواد طباطبایی

پرتوی بر آموزه‌های سیاسی کلیله و دمنه

معرفت‌شناسی امر سیاسی در داستان‌های رای و برهمن/ رضا نجف‌زاده

گفتمان حاکم و کارکرد پادگفتمان‌ها در شاهنشاهی ساسانیان/ احمد نقیب‌زاده

اندیشه‌ها و جریان‌های انتقادی دورۀ حکومت ساسانیان/ فریدون الهیاری

سیاست و شهریاری در اندیشۀ مانی/ احمد بستانی

سیاست و شهریاری در اندیشۀ مزدک/ مسعود آریایی‌نیا

جنبش‌های مذهبی ـ اجتماعی نومانوی در اروپای قرون میانه/ داوود هرمیداس باوند

زوال و فروپاشی دولت شاهی ساسانیان/ بهادر قیم

نمایه

فهرست جلد اول تا چهارم