معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کتاب «تاریخ ادبیات عربی» کمبریج در محافل دانشگاهی با استقبال فراوانی روبرو شده است و ارزش علمی منحصربه‌فرد این کتاب، سبب شده که پژوهشگران ادبیات عرب آن را به عنوان یکی از منابع اساسی پژوهش و غور در زبان و ادب عرب به شمار آورند. در نگارش این اثر، عده‌ای از اساتید مراکز دانشگاهی در زمینه‌های گوناگون ادبیات معاصر مشارکت داشته‌اند و بر اساس تخصص، هر کدام بخشی را ترجمه به عربی کرده‌اند و مترجم از زبان عربی به فارسی برگردانیده است. خواننده در هر بخش ایجاز و اطنابی را خواهد جست که بخشی از آن مربوط به دیدگاه انتقادی نویسنده و مترجم است و بخش دیگر به خاطر اهتمام به تبیین تاریخی اثر ـ شاعر ـ آن دوره.

دربارۀ تاریخ ادبیات معاصر عرب، مقالات فراوانی به زبان‌های فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی، روسی و حتی هلندی و لهستانی نوشته شده است؛ اما در این مجموعه فقط آثاری آورده شده که به زبان انگلیسی نگاشته شده است.

فصل نخست کتاب اختصاص به بررسی پیشینۀ ادبیات معاصر عرب دارد. مقایسۀ مراحل ابتدایی ادبیات عرب با دوران معاصر که در اصطلاح عصر نهضت نامیده می‌شود، مقایسه‌ای ساده و در عین حال پیچیده است. ادبیات کلاسیک عربی را می‌توان جریانی اساساً به‌هم‌پیوسته دانست، در حالی که ادبیات معاصر از جنبه‌هایی معین، نقاط آغاز کاملاً نویی دارد. مراد از ادبیات معاصر عرب، ادبیات جهان عرب است از زمان حملۀ فرانسه به مصر در سال 1798 میلادی و این تاریخ به عنوان یک نقطۀ آغاز بسیار مهم است؛ چراکه اشاره به اقبال عظیم و ناگهانی جهان عرب نسبت به غرب دارد. اینگونه جریان ادبیات معاصر عرب از مصر و سوریه که البته آن زمان لبنان را نیز دربر می‌گرفت، آغاز شد و سپس به‌تدریج به سایر کشورهای عربی گسترش یافت.

پیدایش شعر نو ـ سنت‌گرا کاملاً به‌تدریج صورت گرفته و اصلاً نیازی به انقلاب نداشته است. گرایش اصلی این مکتب، بازگشت به الگوهای مورداعتماد گذشته و تکرار تجربیات شاعران قدیم توسط شاعر است. مراد از الگو، طبیعتاً همان شعر قدیم عرب است زمانی که در اوج شکوفایی بود و شاعران موفق و نام‌آور عصر جاهلی و صدر اسلام نمایندۀ آن بودند. در واقه نوسنت‌گرایی دورۀ جدیدی را در ادبیات عرب نمی‌سازد. در فصل دوم این کتاب به شاعران عرب نو ـ سنت‌گرا پرداخته شده است.

پیدایش هم‌زمان شعر رمانتیک در بسیاری از سرزمین‌های عربی، زلزله‌ای بر پیکر ادبیات عرب انداخت؛ جریانی که در امر بازسازی زندگانی فروکوفته از جنگ، در دوره‌های آتی قرن بیستم سهیم شد. فصل سوم کتاب اختصاص به بررسی شاعران رمانتیسم و این گونۀ شعری دارد.

تحقق نوگرایی در شعر عربی، حاصل تأثیر دو نیروی اصلی بود؛ یکی جنبش نوگرایی غرب و تجربیات اصیل پیشین و یا هم‌زمان آن و دیگری وضعیت خود شعر عربی در میانۀ قرن بیستم که برای نیاز ذاتی خود به نوشدگی بیشتر پاسخی می‌طلبید؛ پاسخی که ادامۀ منطقی تجربیات جمال‌شناسانۀ پیشین شعر معاصر عربی باشد. بررسی شعر نوی عربی در فصل چهارم آمده است.

آغاز جریان تقلیدی داستان‌نویسی در ادبیات عرب معاصر، بخشی از حرکت عظیم تجدد به شمار می‌رود. آمیزه‌ای از فرهنگ که به آن حرکت «نهضت» نام داده‌اند. این جریان، حاصل ادغام نوآورانۀ دو جریان متفاوت دیگر است؛ یکی حاصل شناخت گنجینه‌های ادبیات سنتی عرب بود که منجر به پیدایش مکتب نو ـ سنت‌گرایی شد و دیگری زادۀ ترجمۀ آثار داستانی اروپایی به عربی و بعد بومی‌سازی آنها و تقلید و باز‌آفرینی‌شان که به‌تدریج سبب ایجاد شکل ویژه‌ای از داستان معاصر عربی گردید. فصل پنجم اختصاص به بررسی آغاز داستان عربی دارد. در فصل ششم نیز به رمان عربی تکامل‌یافته در خارج از مصر و موضوعات آن پرداخته شده است. فصل هفتم نیز به بررسی رمان مصری از «زینب» تا سال 1980 اختصاص یافته است.

به طور کلی داستان کوتاه در ادبیات عربی، هنر ادبی جدیدی است که در چند دهۀ پایانی قرن نوزدهم تکامل یافته و در دهه‌های نخستین قرن بیستم به اوج پختگی رسیده است. عبدالله ندیم به عنوان مشهورترین پیشگام در شکل تازه نمودیافتۀ داستان کوتاه، به گونه‌ای زیست که بتواند در میان تمام اقشار جامعه در نهایت سازگاری حرکت کند. فصل هشتم دربارۀ داستان کوتاه در ادبیات عربی معاصر است.

بیروت شهری بود که نخستین نمایشنامۀ عربی در آن به دنیا آمد؛ نمایشنامه‌ای نوشتۀ مروان نقاش. تأثیری که او بر روند تکامل نمایشنامۀ معاصر عربی نهاد، زمانی بود که ایدۀ اصلی نمایشنامۀ دوم خود یعنی «ابوالحسن المغفل» را از داستان‌های «هزارویک شب» الهام گرفت و با این کار حرکتی را آغاز کرد که بسیاری از نمایشنامه‌نویسان عرب آن را حتی تا به امروز هم ادامه داده‌اند: الهام و اقتباس از متون بومی کهن. فصل نهم این کتاب اختصاص به بررسی نمایشنامه‌های عربی معاصر دارد.

با فرارسیدن دهۀ سی‌ام قرن بیستم، تئاتر در مصر کاملاً به رسمیت شناخته شد. بذرهایی که در دهه‌های گذشته کاشته شده بود، اکنون به بار می‌نشست.ک تماشاگردان تئاتر در مصر با حضور بازیگران ماهر مرد و زن بر صحنه انس گرفته بودند. در سال 1935 «انجمن هنرهای نمایشی» زیرنظر حکومت وقت تأسیس و برای آن بودجه درنظر گرفته شد. فصل دهم این کتاب بررسی دربارۀ «تئاتر عربی» است.

فصل یازدهم کتاب دربارۀ نثرنویسان ادبیات عربی معاصر و ویژگی‌های نثری آنان است. در فصل دوازدهم نیز به ناقدان و ویژگی‌های کارهای نقدی آنان پرداخته شده است. نویسندگان زن عرب در فصل سیزدهم بررسی شده و فصل پایانی کتاب اختصاص به بررسی شعر عربی عامیانه دارد.

فهرست مطالب کتاب:

* ذکر چند نکته از زبان مترجم

* مقدمۀ ترجمۀ عربی

* سخن نویسنده

* ترتیب زمانی رویدادهای تاریخی

* تاریخ ادبیات معاصر عرب کمبریج

فصل اول:

پیشینه/ محمدمصطفی بدوی

ترجمه‌ها و بومی‌سازی/ بییر کاکیا، محمد الشوکانی

فصل دوم: شاعران عرب نو ـ سنت‌گرا/ سومیخ احمد الطامی

فصل سوم: شاعران رمانتیسم/ ر. اوستل محمد عبداللطیف

فصل چهارم: شعر نوی عربی/ سلمی الخضراء الجیوسی، سعد البازعی

فصل پنجم: آغاز داستان عربی/ راجر آلن، لمیاء باغشن

فصل ششم: رمان عربی تکامل‌یافته در خارج از مصر/ راجر آلن، محمد القویفلی

فصل هفتم: رمان مصری از زینب تا سال 1980/ هیلاری کیلباترک، حسن النعمی

فصل هشتم: داستان کوتاه/ صبری حافظ، عبدالعزیز السبیل

فصل نهم: نمایشنامۀ عربی/ محمدمصطفی بدوی، ابتسام صادق

فصل دهم: تئاتر عربی/ علی الراعی، صالح الغامدی

فصل یازدهم: نثرنویسان/ بییر کاکیا، عفت خوقیر

فصل دوازدهم: ناقدان/ بییر کاکیا، سعاد المانع

فصل سیزدهم: نویسندگان زن عرب/ مریم کوک، ابوبکر باقادر

فصل چهاردهم: شعر عربی عامیانه/ مارلین بوث، عبدالله العقیل، سالم خمّاش

فهارس