معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، در حالی برگزار شد که سابقه‌ای بدین گستردگی در موضوعات و رویکردها نداشت. دبیرخانۀ همایش بیشترین همت خود را به انتشار و عرضۀ آثاری قابل توجه و ارزنده در حوزۀ مطالعات ایرانی ـ عراقی معطوف داشت و در کنار جمع‌آوری مقالات ـ که از مهم‌ترین ثمرات این همایش بود ـ به انتشار کتاب‌هایی با موضوعات گوناگون اقدام نمود. حاصل مقالات جمع‌آوری شده در حدود 40 جلد است که 28 جلد از آن منتشر شده و در این سایت مجموعه‌های مرتبط با حوزۀ زبان و ادبیات فارسی معرفی خواهند شد.

دفتر سیزدهم از این مجموعه مقالات دربارۀ زبان عربی و فارسی و دربردارندۀ دوازده مقاله است.

در چکیدۀ مقالۀ «نالی و استفاده از امثال و حکم در دیوان» آمده است:

ملا خدر احمد شاه‌ویسی میکاییلی مشهور به نالی (1800 ـ 1856 م) یکی از بزرگ‌ترین شاعران زبان و ادب کردی در مکتب بابان است. زبان سخته و سنجه و هنری او در اشعار، لقب حافظ کردی را برای این شاعر قرن نوزدهم به وام ستانده است. او به زبان‌های: کردی سورانی، عربی، فارسی و ترکی تسلط داشته و شعر می‌سروده است. دیوان او گستردگی معلومات او را به ویژه در ادب کردی و فارسی و عربی به خوبی نشان می‌دهد. او کسی است که زبان هنری شعر کردی را از «هورامی» که قبلاً به وسیلۀ مولوی کُرد به اوج خود رسیده بود، به کردی سورانی تغییر داد. دیوان اشعار این شاعر بزرگ کرد، مشحون از ظرافت‌های هنری و ادبی است. یکی از درون‌مایه‌های دیوان او توجه به ادبیات عامیانه، با گونه‌های مختلف آن است. نگارندگان این مقاله با خوانش کل دیوان نالی، امثال سایر آن را بررسی و استخراج کرده‌اند. نتیجه‌ای که از این پژوهش به دست می‌آید حاکی از آن است که نالی با وجود آنکه یکی از کلاسیک‌های بزرگ شعر کردی و دارای زبانی رسمی و استوار است؛ اما ادبیات عامیانه به ویژه امثال و حکم از موضوعات مورد توجه او بوده و نسبت به دواوین فارسی از این لحاظ هیچ کم ندارد.

نگارندگان در مقالۀ «بررسی نقش ایرانیان در مکاتب نحوی عراق (بصره و کوفه)» قصد دارند نقش ایرانیان را در تکوین علم نحو و همچنین در شکل‌گیری مکاتب نحوی عراق (بصره و کوفه) به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی نمایند. در این پژوهش مهم‌ترین مکاتب نحوی عراق، برجسته‌ترین نحویان ایرانی، روند تکامل علم نحو در جریان دوره‌های سیاسی و مسائلی از این قبیل بررسی شده است. در پایان نیز به این سؤالات پاسخ داده شده است: آیا ایرانیان در تدوین و تکامل علم نحو نقش داشته‌اند؟ نقش دانشمندان و نحویان ایرانی در سیر تکامل علم نحو به چه شکلی بوده است؟

مقالۀ «نگاهی به ریشۀ برخی واژگان مشترک در فارسی و عربی» با تکیه بر کتاب «من تراثنا اللغوی القدیم، ما یسمی فی العربیة بالدخیل» ریشۀ واژگان فارسی موجود در لهجه عراقی را مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین در این مقاله به ارتباط این دو زبان پرداخته می‌شود و نشان داده می‌شود که منطقۀ بین‌النهرین که در شمال عربستان قرار داشت، به ویژه مناطق جنوبی عربستان همچون یمن، در دورۀ زمانی طولانی در اختیار امپراتوری ایران و تحت نفوذ فرهنگ ایرانی و فارسی قرار داشت.

فهرست مقالات کتاب:

تأثیر زبان فارسی بر زبان عربی/ نرگس ارجمند مزیدی، محمود شکیب انصاری

تفاوت‌ها و تشابه‌های زبانی و ساختاری زبان فارسی و عربی/ مریم عزیزخانی، نرگس ایدر

آثار قواعد نحو و بلاغت عربی در تدوین دستور زبان فارسی/ خداداد بحری

بررسی اصطلاح موصوف و صفت در زبان فارسی و عربی/ فرزانه حاجی قاسمی، سمیه کاظمی نجف‌آبادی

نگاهی به ریشه برخی واژگان مشترک در فارسی و عراقی/ سیده زهرا موسوی

پیشینه ورود واژگان زبان‌های ایران در زبان عربی/ نصیرعلی صوفی، رؤیا سیفی، احمد محمدی اکمل

تأثیر زبان عربی بر آثار فخرالدین عراقی/ آزاده سادات رحیمی، مرضیه کاظمی زهرانی

جایگاه ایرانیان در مکاتب نحوی عراق/ حسین مهتدی

بررسی نقش ایرانیان در مکاتب نحوی عراق (بصره و کوفه)/ مینا پیرزادنیا، ولی امیدی پور، سارا منصوری

بازتاب دیدگاه‌های صرفی و نحوی خلیل بن احمد فراهیدی در آرای علمای مکب بصره و کوفه/ وصال میمندی، فاطمه جمشیدی

بررسی تطبیقی امثال و حکم عامیانه عراقی و ایرانی/ سیمین اکرمی شهرسبی

نالی و استفاده از امثال و حکم در دیوان/ جمال احمدی، کژال فداکار