معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

نور عرفان و شور جوانمردی، همواره دوشادوش یکدیگر طی طریق می‌کرده‌اند. معنویت ایرانی از این دو رود خروشان سیراب شده است. جوانمردی بر گذشت و سخاوت و فروتنی و شرافت و نجابتی افسانه‌ای بنا شده و تا زمانی که این آیین،‌ بر اصول بنیادین و اساسی خود تکیه داشت، اثری ژرف بر زندگی اجتماعی  و تأثیری ماندگار بر اخلاق و آرمان‌های مردمان می‌نهاد؛ اما با شروع و تداوم انحطاط در دوره‌هایی از تاریخ ایران و تمدن اسلامی، مکتب جوانمردی نیز دستخوش خرافه و ظاهرگرایی و پایمال زور و تزویر شد و اسیر مدعیانی که فتوت را به دکانی بی‌فروغ بدل کردند.

این کتاب سرگذشت و اصول و منابع و اصطلاحات و فرهنگ جوانمردی را توصیف و تحلیل کرده است و اگاهی‌‌هایی دقیق و همه‌جانبه را در این موضوع با مخاطبان در میان می‌گذارد. جوانمردی و عیاری جلوه‌ای از روح  بلند و نجیب ایرانی است که به تداوم فضایل اخلاقی میان همه طبقات اجتماعی مدد رسانده است.

این کتاب پنج بخش و 22 مطلب دارد؛ شامل مقاله، تصحیح متن، گفتگو و کتاب‌شناسی. در این کتاب مسائل و موضوعات متعددی ذیل عنوان جوانمردی مطرح شده است. از اطلاعات و مسائل اولیه و پایه در منبع‌شناسی که به کار دانشجویان می‌آید تا مقاله‌های تحلیلی دشوار نظیر مقالۀ هانری کربن و کتاب الفتوۀ اردبیلی که به درد متخصصان می‌خورد.

در بخش نخست که شش مقاله دارد، خواننده با چند قلم و چند شیوه و از چند زاویۀ مختلف با تاریخ و تکوین و محدوده‌های ضروری برای فهم جوانمردی آشنا می‌شود. در بخش دوم برخی فتوت‌نامه‌ها و نکاتی دربارۀ آنها که مهم‌ترین منابع در شناخت جوانمردی است، آورده شده است. بخش سوم شش مقالۀ خاص و متفاوت درج شده که هر یک از جهتی به موضوع فتوت مربوط می‌شود و در فهم ظرایف و مسائل آن مؤثر است. ترجمۀ روان و شیوای «رسالۀ ملامتیه» اثر ابوعبدالرحمن سلمی نمونه‌ای از کهن‌ترین منابع نزدیک به فتوت است. این رساله واجد اصول و ارزش‌های کهنی است که میان جوانمردان و ملامتیان و صوفیان مشترک است و همۀ آنها در کنار هم بنیادهای اخلاقی کارآمد و ژرف را بر ما آشکار می‌سازد. سُلَمی کهن‌ترین محققی است که رسایل کامل و مهم و پرمایه‌ای دربارۀ فتوت نوشته و علاقه و احترام زایدالوصفی به جوانمردی ابراز داشته است.

در مقالۀ هانری کربن به ریشه‌های اساطیری و اعتقادی نمادینی پرداخته شده که مایۀ پیوستگی میان پهلوانی و جوانمردی است. جام مقدس یا جام جم یا جام کیخسرو یک نماد دیرین و استعارۀ کهن در اساطیر و حماسه‌های پهلوانی ایران و آیین شهسواری یا شوالیه‌گری در اروپای مسیح بوده است.

مقالۀ «ز نیرو بود مرد را راستی: گفتاری در تاریخ و فرهنگ و آداب و اصطلاحات ورزش باستانی و زورخانه» دربارۀ تاریخ و فرهنگ و آداب و اصطلاحات ورزش باستانی و زورخانه و اشاره‌ای به تداوم سنت‌های پهلوانی و آداب و اخلاق جوانمردی است. بسیاری از ارزش‌ها و سنت‌های کهن ایرانی، به ویژه در آیین جوانمردی، در اصطلاحات و قواعد و آداب و اخلاقیات پهلوانان و ورزشکاران زورخانه تسلسل یافته و حفظ شده است. مقالۀ مرحوم مهرداد بهار به ریشه‌های ورزش باستانی و تاریخ کهن زورخانه در دوران ماقبل اسلام پرداخته است.

دو بخش پایانی کتاب گفتگوها و کتاب‌شناسی‌هاست که کارآمد و راهگشایند و ایده‌های بسیاری برای پژوهش‌های نوتر در اختیار علاقمندان قرار می‌دهند.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

بخش اول: تاریخ و مسائل جوانمردی

1. نگاهی به فتوت/ توفیق سبحانی

2. تاریخ فتوت بعد از عصر ناصر/ محمدجعفر محجوب

3. جوانمردی و منابع تحقیق درباره آن/ محسن ذاکری، ترجمه مرضیه سلیمانی

4. جوانمردی زنان/ سیدمسعود رضوی

5. پیشوای جوانمردان/ حمید یزدان‌پرست

6. سرچشمه‌های تکوین آیین فتوت در تاریخ فرهنگ اسلامی/ مهدی کمپانی زارع

بخش دوم: درباره فتوت‌نامه‌ها

7. فتوت‌نامه آهنگران/ استاد ایرج افشار

8. دو منبع برای تاریخ جوانمردی و فتوت/ محمدتقی دانش‌پژوه

9. در مذهب ارباب فتوت/ سیدمسعود رضوی

10. مرآة‌المروّات ابن جعدویه/ مجتبی شهسواری

11. کتاب «الفتوة» اخی احمد اردبیلی/ زینب شهسواری

بخش سوم: در حاشیۀ فتوت و جوانمردی

12. اصول ملامتیه، ترجمه رسالۀ ملامتیه ابوعبدالرحمن سلمی/ عباس بشیری گودرزی

13. حکایت جام یک عارف خسروانی/ هانری کربن، ترجمه انشاءلله رحمتی

14. انتقاد از جوانمردی و جوانمردان/ محمدجعفر محجوب

15. شهسواری: نگاهی به تاریخ و فرهنگ شوالیه‌گری/ فرانسیس ولد، ترجمه مرضیه سلیمانی

16. ز نیرو بود مرد را راستی: گفتاری در تاریخ و فرهنگ و آداب و اصطلاحات ورزش باستانی و زورخانه/ سیدمسعود رضوی

17. آیین مهر و ورزش باستانی ایران/ مهرداد بهار

بخش چهارم: گفتگوها

18. پهلوانی و جوانمردی در شاهنامه فردوسی، گفتگو با دکتر میرجلال‌الدین کزازی/ سیدمسعود رضوی

19. جوانمردی به‌مثابه یک نظام اخلاقی کهن، گفتگو با دکتر نصرالله پورجوادی/ سیدمسعود رضوی

بخش پنجم: برخی منابع و کتاب‌ها

20. در جستجوی عیار گریزپا/ مرضیه سلیمانی

21. چند منبع خارجی درباره فتوت و سلحشوری/ مرضیه سلیمانی

22. گزیده و گزارشی از برخی منابع و کتاب‌های فارسی/ منیره پنج‌تنی