معرفی کتاب

ویلیام چیتیک در این کتاب می‌کوشد افزون بر گزارشی از زندگینامه شیخ، اندیشه او را به سادگی به خوانندگان معرفی کند.

عنوان کتاب برگرفته از یکی از القاب شامخه‌ای است که ابن عربی به تلویح ابلغ از تصریح، برای خود مقرر داشته است و در کنار سایر مقولات چالش‌انگیز اندیشۀ او، اسباب مباحثات و مجادلات فراوانی میان متکلمین و اصحاب نظر شده است. نویسنده در کتاب تنها به موضوع وراثت بسنده نمی‌کند و مواضع گوناگون دیگری از اندیشۀ ابن عربی را عرضه می‌دارد و گرچه مباحث مزبور از دقت و ظرافت تحقیقات آکادمیک برخوردار است؛ اما بالنسبه به سایر آثار مصنف از زبان ساده‌تری برخوردار است.

ابن عربی ملقب به «شیخ اکبر» و «محیی‌الدین» (زنده‌گرداننده دین) سال 1165 میلادی در اسپانیا متولد شد و به جرئت می‌توان گفت او یکی از بحث‌برانگیزترین متفکران و عرفای مسلمان در نهصد سال گذشته بوده است. برجسته‌ترین اثر ابن عربی «فتوحات مکیه» است که دائرة‌المعارفی از ماوراءالطبیعه، الهیات، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی روحانی، روان‌شناسی و فقه است.

ابن عربی آثار بسیاری نگاشته و هنوز بخشی از آثار او در قالب رسائل و نسخ خطی در کتابخانه‌های سراسر دنیا پراکنده شده و به چاپ نرسیده است. حتی درباره فتوحات مکیه عده معدودی از متخصصان مدعی شده‌اند که تمامی آن را خوانده‌اند؛ همچنین درباره این اثر گفته می‌شود افرادی که در هر عصر به فهم این اثر نائل می‌شوند از انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کنند. این امر چند علت دارد که «علی‌الخصوص می‌توان به دانش شگفت‌انگیز، مباحث پیوسته متعالی، دیدگاه‌های دائم التغییر و سبک‌های متنوع شیخ» اشاره کرد. ویلیام چیتیک در این‌باره می‌گوید: «نظرات و دیدگاه‌های ابن عربی نه محدوده‌ای داشت و نه مخاطبین خاصی که انسان انتظارش را دارد. به علاوه این آموزه‌ها به همه زوایا و روزنه‌های تمدن اسلامی رخنه کرد. این امر به انحاء مختلف محقق گشت؛ به ویژه به‌واسطه طریقت‌های عرفانی موجود و در دسترس که نقش عمده‌ای در شکل‌گیری جوامع در تمامی عالم اسلامی داشت. حتی چند طریقت مدعی گشتند که او یکی از عقلاء و آباء معنوی آنهاست».

دو اثر بسیار مشهور دیگر عبارتند از: 1. «فصوص الحکم» (نگین‌های حکمت) که ابن عربی در آن براساس استنباطش از آیات قرآنی و احادیث تشریح کرده که چطور هر یک از 27 پیغمبر از آدم تا حضرت محمد (ص) بر او آشکار شده‌اند. 2. «ترجمان الاشواق» (بازگوینده اشتیاق) که مجموعه مختصر اشعار عاشقانه است که از دیدار شیخ اکبر با «نظام» در اولین زیارتش از مکه الهام یافته بود.

دو فصل نخستین کتاب به رابطۀ بین تعلیمات ابن عربی و خودانگاره‌اش به عنوان خاتم مقدسین محمدی و اولیاءالله می‌پردازد. فصول سه و چهار رابطۀ خدا و خلق را در موضوع عشق و ذکر عنوان می‌نماید. فصل‌های پنج و شش طبیعت معرفت و نقش آن در انسان‌شدن و اهمیت دریافت درست جهان مشهود را به بحث می‌گذارد. فصول هفت و هشت نظراتی اجمالی به عالم خیال، به ویژه در مناسبتش با روح و مرگ عرضه می‌کند و فصل نهم به نقش مرکزی رحمت الهی در جهان برین، دل مشغول می‌دارد.

فهرست مطالب کتاب بدین قرار است:

باب اول: میراث محمدی

باب دوم: محبان خداوند

باب سوم: اصول الهی محبت

باب چهارم: کیهان‌شناسی ذکر

باب پنجم: معرفت و تحقیق

باب ششم: زمان، مکان و عینیت معیارهای اخلاقی

باب هفتم: البین

باب هشتم: تجلی خیالی برزخی

باب نهم: هرمنوتیک رحمت