معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دکتر ویلیام چیتیک یکی از دوست‌داران حکمت عرفانی ـ عقلانی اسلام و نمونه‌ای معاصر از این سنت است. حکمتی که مرز شرقی و غربی ندارد و انوارش بر همه‌جا ساطع است. این حکمت امتداد همان اعطای الهی است که گیرنده‌اش در نهایت در نگاه قرآنی متصف به دارندۀ «خیر کثیر» شده است. اگر حکمت براساس حدیث نبوی (ص) ناقۀ ضالۀ مؤمن باشد و در تعبیر قرآنی هم از آن به عنوان «خیرکثیر» یاد شده باشد، پس به راستی چه چیزی می‌تواند در حیات آدمی ارزشمند‌تر از آن باشد؟ و این حکمت، همان معرفت و عملی است که هر آدمی خود باید آن را در خود محقق کند. ملاصدرا از آن به صیرورت انسان یاد می‌کند، به نحوی که او را چون جهانی عقلانی معادل جهان عینی بنماید. اما این صیرورت و شدن و اتصاف نه تنها برساختن چیزی که یافتن چیزی است. یافتنی که هم با معرفت و هم با عمل به دست می‌آید. انسان اگر خلیفۀ خداوند در زمین باشد، که به اعتبار وحی الهی چنین است، همان صحیفۀ منطوی اسماء و صفاتی است که مظهریت کامل حق در او است. اما آنچه او را در این زمان و مکان از حکمت و یا شدن صیرورت دور کرده، همان غفلت است. آدمی در این هبوط با آغشتگی به غفلتی که سرشته در نفس ناتوان اوست، آن نفخت فیه من روحی را که باید چون تاج کرّمنا نامید، گم می‌کند. پیامبر (ص) از حکمت به عنوان شتر گمشده یاد می‌کند. اعراب را و انسان را خطاب می‌کند که مگر نه اینکه اگر شترت گم شده بود یا به تعبیر امروزی اتومبیلت را در مکانش نمی‌یافتی، هراسان در پی‌اش می‌شد! اکنون بدان که من، یعنی نبی ختمی به تو می‌گویم: در این هبوط زمین! چیزی را گم کرده‌ای! افسوس اگر ندانی و آن حکمت است.

این کتاب راهی است برای تأمل در آن گمشدۀ انسانی و در سه بخش تنظیم شده است. بخش نخست آن در عرفان عملی و نظری است. البته از باب مقدمه ورود به این بحث، مقالۀ نخست به تبیین مراتب سه‌گانۀ اسلام، ایمان و احسان در آیین اسلام می‌پردازد و اساس بحث را در آن بر حدیث معروف جبرئیل بنا می‌کند که جبرئیل در آن در لباس دحیه کلبی از حضرت رسالت‌پناه تعریف اسلام را جویا می‌شود. باقی مقالات این بخش در همان عرفان نظری و عملی در سنت اسلامی است.

بخش دوم نگاهی به فلسفۀ اسلامی است. در این بخش تنها سه مقاله در ترجمۀ فارسی آمده است. البته برخی از مقالات که قبلاً به فارسی هم منتشر شده بودند، به همین زبان هم در دسترس‌اند. در این بخش از یک‌سو تعامل عرفا با فلسفیدن در مقالۀ «مولوی و پای چوبین استدلال» آمده و از سوی دیگر مسئلۀ مهم ادراک در فلسفۀ صدرایی مورد بررسی قرار گرفته است که اهمیت ادراک در یافتن آن ناقۀ ضالۀ مذکور را هم در آن می‌توان دریافت. مقالۀ نهایی و مهم این بخش هم «هدف فلسفه» است که در واقع به هدف حیات فلسفی از منظر زیست عقلانی در سپهر اسلام می‌پردازد.

بخش سوم به تعبیری می‌تواند مهم‌ترین بخش کتاب باشد؛ چراکه ضمن اشاره به وضعیت تفکر اسلامی در دوران معاصر به تعبیری از زاویۀ حکمت اسلامی با انسان معاصر هم سخن گفته و ضمن سیر در هستی‌شناسی اسلامی و نسبت آن با جنگ و صلح و مانند آن به نحوی عینی‌تر از «قلب گم‌شده» سخن می‌گوید. نویسنده در این بخش جستجوگری برای «قلب گم‌شده» را پیام مشترک همۀ ادیان می‌داند و حتی با اشاره به سنت کنفوسیوسی چینی و نحوۀ به کاربردن آن به وسیلۀ چینیان مسلمان در قرن هفدهم میلائی برای بیان قاصد اسلامی با آن اصطلاحات، پرده از این اشتراک در جست‌وجوگری برمی‌دارد.

این سنت با آدمی بدین نحو برخورد می‌کند که کیستی و هویت معنوی و نقش وی را در هستی به وی بنمایاند و سپس آن نقش تعریف شده، کارکرد واقعی وی را بدو نشان دهد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

الف) عرفان عملی و نظری

سه مرتبه اسلام

شکل جسمانی نماز

بکاء در عرفان اسلامی

حضور شاذلیه در اسلام شیعی

نگاه کثرت‌گرای شعر عارفانۀ فارسی

شمس تبریزی حقیقی

قرآن، چون آینۀ عاشق

دو رساله از خواجۀ خرد

ب) فلسفۀ اسلامی

رومی و پای چوبین استدلال

ملاصدرا و مسألۀ ادراک

هدف فلسفه

ج) تفکر اسلامی در دوران معاصر

بن‌مایه‌های مابعد‌الطبیعی صلح و ستیز

هم‌نوایی با هستی

شتران گم‌شده در چین

در جست‌وجوی قلب گم‌شده

د) ضمیمه

ترجمۀ انگلیسی رسالۀ نور وحدت