معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ابوبکر رازی (251 ـ 313 ق) از شخصیت‌های بزرگ تاریخ پزشکی و فیلسوفی بحث‌انگیز میان فلاسفۀ تمدن اسلامی به شمار می‌رود. درحالی‌که شواهد و منابع مکتوب متعددی دربارۀ دیدگاه‌های پزشکی او در دست است، بیشتر نظریه‌های فلسفی او بر اساس گزارش دیگران و به صورت غیرمستقیم گرد هم می‌آیند؛ آن هم گزارش نویسندگانی که معمولاً موضعی مخالف با رازی برگزیده‌اند. به نظر می‌رسد این موضوع با نقد گزندۀ رازی از دین در ارتباط باشد و البته آموزۀ او مبتنی بر ساخته‌شدن عالم از پنج قدیم: باری، نفس، هیولا، مکان و زمان. اخلاق نزد رازی در کتاب «طب روحانی» و اثر مختصرتر «السیرة الفلسفیة» ارائه شده و اثر اخیر پاسخی کوتاه به منتقدان اوست.

«السیرة الفلسفیة» در مقام نخستین متنی که از رازی خوانده شود، انتخاب خوبی است. در این کتاب رازی اتهام ریاکاری را در ادعای الگوبرداری از سبک زندگی سقراط رد می‌کند؛ چراکه مطابق باور زمانه‌اش سقراط زندگی به‌شدت زاهدانه‌ای داشت و رازی چنین نبود. رازی در مقام پاسخ بیان می‌کند که گزارش‌های دربردارندۀ زندگی زاهدانۀ سقراط در نسبت‌دادن گزارش‌ها به دیوژن کلبی و سقراط دچار سرگردانی شده است و همۀ داستان را هم بیان نمی‌کند؛ چراکه سقراط در دوران پختگی خود سبک زندگی اعتدالی را در پیش گرفت و رازی نیز پیرو این الگو بود.

«السیرة الفلسفیة» یکی از دو کتاب کامل باقی‌مانده از رازی است که منحصراً به موضوعی فلسفی اختصاص دارد. رازی در این کتاب سیرۀ اخلاقی خود را تعقیب سیرۀ سقراط حکیم معرفی می‌کند و او را امام و قدوۀ خود می‌شمارد و آرزوی او تشبه به این حکیم است.

رازی عقیدۀ مشهوری دربارۀ مسئلۀ «لذت» دارد که در کتاب «طب روحانی» و «السیرة الفلسفیة» به آن اشاره می‌کند؛ همچنین آن را موضوع یکی از آثار خود قرار داده است. او در بیان خود دربارۀ لذت و الم تحت تأثیر رسالۀ «تیمائوس افلاطون» است. کتاب رازی دربارۀ مسئلۀ لذت از بین رفته است یا هنوز دست‌نوشته‌ای از آن یافت نشده است. آنچه از این کتاب باقی است، منتخبی ارزشمند و ترجمه‌شده به زبان فارسی است که در کتاب «زاد المسافر» ناصرخسرو نقل شده است. در بخش دوم این کتاب، این گزیده‌ با ویراستی جدید آورده شده است.

رازی در کتاب «علم الهی» و دیگر کتاب‌هایش دربارۀ قدم نفس کلی و اشتیاق آن به هیولا و فرودآمدنش در هیولا و همراهی با آن بحث می‌کند و مدعی است که این اعتقاد برهان فلسفی قاطعی بر حدوث عالم است؛ چراکه عالم نتیجۀ تعلق نفس به هیولا و تصورش در آن است. ناصرخسرو در کتاب «زاد المسافر» در دو فصل پاره‌ایی از این مبحث رازی را بیان کرده است که در بخش سوم کتاب حاضر، آن پاره‌ها با ویراستی آورده شده‌اند.

ترجمۀ «السیرة الفلسفیة» نخستین بار در سال 1315 منتشر شد و پس از آن تا کنون چند نوبت انتشار یافته است؛ اما در این چاپ افزون بر انتشار مجدد متن عربی و ترجمۀ عباس اقبال از آن با ویرایشی صوری، بخش‌هایی به کتاب افزوده شده است تا کتاب برای خوانندۀ امروزین نافع‌تر باشد:

مدخل مربوط به رازی از دانشنامۀ فلسفۀ استنفورد با عنوان «ابوبکر رازی» ترجمه شده و در ابتدای کتاب قرار گرفته است. این بخش مقدمه‌ای مختصر و سودمند دربارۀ آثار رازی و موضوعات کلی مطرح‌شده در آنهاست و با نگاهی فلسفه‌پژوهانه نگاشته شده است.

دو بخش دیگر افزوده‌شده به این کتاب، پاره‌هایی از آثار رازی است که امروزه در دست نیست و صرفاً نقل‌قول‌های دیگران از آنها باقی مانده است. این آثار را پول کراوس ضمن رسائل فلسفی رازی تدوین و منتشر کرد. در این کتاب مقدمۀ عربی و بخش‌های عربی نقل‌قول‌ها ترجمه شده است و متن‌های فارسی ویراسته گردیده است. قسمت‌های فارسی نقل‌شده از ناصرخسرو است و مابقی نقل‌ها به زبان عربی است.

فهرست مطالب کتاب:

دربارۀ کتاب حاضر

ابوبکر رازی (مدخل دانشنامۀ فلسفۀ استنفورد)

السیرة الفلسفیة

پاره‌هایی از «کتاب لذت»

بیان دربارۀ نفس و عالم

فهرست منابع

فهرست اشخاص

فهرست کتاب‌ها