معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دانشمندی که خود را در پایان بعضی از نسخ با نام «محمد قطب طبیب» معرفی کرده است، تعدادی از رسائل کوچک را که اغلب در موضوعات طب هستند و اندکی در موضوعات دیگر، در یک مجموعه با خط خود در سال 836 قمری در قطع کوچک در 521 صفحه نوشته است. این رساله یکی از آن کتب و رسائل است که از مؤلفی ناشناخته، در 39 صفحه از آن مجموعه کتابت شده است.

درمجموع از آثار موجود در این مجموعه برمی‌آید که جمع‌آوری‌کنندۀ آن هم فاضل بوده هم علاقه داشته است آثار مختلف را در یک مجموعه در اختیار داشته باشد و با علاقه رسائل و متون مختلف را انتخاب و جمع‌آوری و بدون هیچ نظم خاصی تدوین کرده است: از رساله‌های کوچک کامل تا ناقص و حتی قطعاتی از کتابی هم در طول یک سال نوشته شده‌اند.

از متن رساله برمی‌آید نویسندۀ آن بر منابع طبی دورۀ اسلامی و به‌ویژه بر کتاب «قانون» اثر بزرگ ابن‌سینا و ریزه‌کاری‌های آن کاملاً مسلط بوده است و افزون بر طب و تسلط بر منابع طبی، یک استاد مسلم طب نیز بوده است و احتمالاً دانشجویانی داشته و این اثر ارزشمند را برای دانشجویان خود و دیگرانی که «قانون» را مطالعه می‌کنند، تهیه کرده است تا معلومات خود را سازمان دهند و بسنجند و بر آنها مسلط باشند و حتی خود را بیازمایند.

این رساله از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:

ابتدا تعدادی از اصطلاحات طبی با تعریف آنها معرفی شده است؛

پس از آن چند مورد محدود فقط جواب است و جای خالی برای طرح سؤال که گویا مؤلف می‌خواسته دانشجو بر اساس جواب‌ها، خود سؤال‌ها را طرح کند.

بعد از آن تعدادی سؤال همراه با جواب آنها سازماندهی شده است. این بخش هم مفصل است هم برای دانشجویان و به‌ویژه دانشجویان کتاب «القانون» ابن‌سینا بسیار مفید است.

آخرین بخش رساله، بخش «ابدال» است. اطبای قدیم با احتمال اینکه داروی اصلی در دسترس نباشد، در کتب خود عنوانی را مطرح کرده‌اند خاص ذکر داروهای جانشین که با اصطلاح «بدل» یا جمع آن «ابدال» مشخص کرده‌اند. آخرین قسمت این رساله به معرفی چنین داروهایی پرداخته است. این بخش هم نسبتاً مفصل است و دارای اندک نارسایی‌ها و خطاهایی است که مصحح کوشیده است آنها را در حد امکان اصلاح کند.

این مجموعه در پنج بخش تنظیم شده است؛ از بخش اول تا چهارم بر مبنای نسخۀ خطی است که به آنها اشاره شد. بخش آخر به ترتیب الفبایی است و خاص تعاریف بخش اول است که مصحح برای دسترسی آسان محققان به مطلب موردنظرشان در آخرین بخش این رساله تنظیم کرده است. این رساله بر اساس مجموعۀ خطی شمارۀ 00107 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی تصحیح شده است.