معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ام‌کلثوم با آن صدای کنتر آلتو، عینک آفتابی، دستمال‌های دست و بداهه‌خوانی‌های مشهور محبوب‌ترین و پرآوازه‌ترین خوانندۀ جهان عرب به شمار می‌آید. در کنار اینها، برای همۀ کسانی که او را خوب می‌شناسند، نامی است بسیار فراتر از یک صدای پراحساس و قدرتمند و برای آنها که فقط نام و صدایش را شنیده‌اند، زنی است با صدایی عجیب‌وغریب و شهرتی عجیب‌تر از صدایش. زلزله‌ای که موج تأثیراتش در بخش‌هایی از سرزمین موسیقی ایران در دهه‌های 1940 و 1950 و البته سراسر مرزهای جغرافیایی جهان احساس شد و طی سال‌ها محبوبیت و شهرتی منحصربه‌فرد به نامش سنجاق کرد. از محمدرضا شجریان گرفته تا سالوادور دالی، ژان پل‌سارتر، باب دیلن، ماری لافورت، ماریا کالاس، بونو وکس، فارین اولاوب، لد زپلین و بسیاری از امروزی‌ها مثل بیانسه و رابرت پلنت همگی از طرفداران بانوی اول آواز عرب‌اند.

ویرجینیا دنیلسون که یکی از مهم‌ترین شناخت‌نامه‌ها را دربارۀ ام‌کلثوم نوشته است، او را در این چند جمله خلاصه می‌کند: «خواننده‌ای را تصور کنید با قدرت الا فیتز جرالد، شهرت النور روزولت و مخاطبان الویس پریسلی .... بله، او ام‌کثوم است. خواننده‌ای که به نماد مصر و تمامی ممالک عربی تبدیل شد».

این کتاب قصۀ زندگی ام‌کلثوم است؛ خواننده‌ای که از مصر سربرآورد و شهرت و آوازه‌ای جهانی یافت و نام و صدایش تداعی‌گر چیزی فراتر از هنر و موسیقی شد و ستایش جمعی از مشاهیر عالم فرهنگ و هنر را برانگیخت و چنان شهرت و محبوبیتی یافت که چهارمین هرم مصر لقب گرفت.

نویسنده در این کتاب، روایت خود از زندگی و زمانۀ ام‌کلثوم را بعد از مقدمه‌ای کوتاه، با تصویری از دوران سالخوردگی ام‌کلثوم و سال‌های آخر زندگی او آغاز می‌کند؛ تصویری که ام‌کلثومِ خسته و مغرور و رنجور و همچنان باشکوه و پُر ابهت را، در کلنجار با ضعف و بیماری و خستگی، در استودیو در حال ضبط ترانه‌ای نشان می‌دهد و این تصویرِ ارائه‌شده در کتاب «ستارۀ شرق» پیوند می‌خورد به گذشته و کودکی ام‌کلثوم و روستایی که او در آن متولد شد و از آن سربرآورد و سپس دنیا را با جادوی صدایش تسخیر کرد.

بوالحسنی در مقام راوی زندگی ام‌کلثوم در این کتاب، در میان روایت زندگی و زمانۀ او، گزارشی قصه‌وار هم از نخستین آشنایی‌ خود با ام‌کلثوم و نیز محبوبیت فراوان این خوانندۀ پرآوازه در میان خوزستانی‌های عرب‌زبان به دست می‌دهد و اشاره‌ای هم می‌کند به شایعات و افسانه‌‌هایی که زمانی دربارۀ ام‌کلثوم بر سر زبان‌ها بوده است.

نویسنده در این کتاب بعد از ارائۀ پیش‌زمینه‌‌ای در معرفی ام‌کلثوم و جایگاه و اهمیت و شهرت و محبوبیت او در شرق و غرب، به گزارش زندگی او در متن زمانه‌اش و دورانی از تاریخ مصر که ام‌کلثوم در آن متولد شد و بالید و به شهرت رسید، می‌پردازد و قصۀ زندگی ام‌کلثوم را از کودکی تا دوران طلایی زندگی حرفه‌ای او و رسیدنش به سالخوردگی و پایان عمر، روایت می‌کند.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «ام‌کلثوم که فعالیت خود را در دهۀ 1940 بیشتر بر تولید و ارائۀ آثار مردم‌پسند متمرکز کرده بود از 1946 تا 1950 بخشی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین ترانه‌هایش شامل ده ترانه را منتشر کرد؛ در این آثار به جای زکریا احمد و بیرم تونسی، احمد شوقی و ریاض السنباطی مثلث همکاری را تکمیل می‌کردند. او البته همچنان در کنسرت‌هایش ترانه‌های قدیمی مردم‌پسندی را که پیش‌تر با ابوالعلاء کار کرده بود اجرا می‌کرد و قدم به دوره‌ای جدید می‌گذاشت. تا زمانی که ام‌کلثوم با زکریا احمد و بیرم تونسی به مشکل حقوقی برنخورده بود، بیشتر آثارش از نوعی بودند که می‌توان آنها را بخشی از یک جریان مسلط سیاسی و اجتماعی در تأکید بر ترویج نظریۀ اتحاد جهان اسلام و تمدن گذشتۀ عرب به حساب آورد. او بعد از تونسی و زکریا بیشتر به سمت قصیده‌ها و موسیقی‌های فاخر گرایش پیدا کرد که در آنها توجه ویژه‌ای به موسیقی و شعر کلاسیک عربی دیده می‌شود و برآمده از یک ایدئولوژی حالا پررنگ‌تر بود» (ص 116)

فهرست مطالب کتاب:

ابتدانامه

یک: از نیل تا کارون

دو: در میان مشایخ

سه: زندگی در قاهره

چهار: و ناگهان عشق

پنج: صدایت را از جانم گرفتم

شش: غربی‌بودن یا مصری‌بودن؟

هفت: ترسیم یک شمایل

هشت: دهۀ طلایی

نه: دیدار ابرها

ده: کنسرت‌هایی برای مصر

یازده: اهرام فرو می‌ریزند

یادداشت‌ها

نمایه