معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سیدمحمد نوربخش از عارفان مهم و تأثیرگذار در تاریخ تصوف ایران در سدۀ نهم هجری و بنیان‌گذار طریقۀ نوربخشیه است. ظهور وی مقارن با دوران نابسامان عصر تیموری است. زندگی پرفراز و نشیب وی که با تبعید به بلاد مختلف ایران همراه بود، نفوذ و تأثیر افکار و طریقۀ او را به دنبال داشته است. شخصیت و اندیشۀ او از جهاتی در هالۀ ابهام فرو رفته است و هرگاه نامی از وی به میان می‌آید، دعوی مهدویت و داعیۀ حکومت و خلافت و شورش بر سلطان وقت در اذهان تداعی می‌شود. او در ظهور نهضت صفویان در ایران نقشی مهم را ایفا نموده است. میراث معنوی نوربخش هم متأثر از آثار سیدعلی همدانی و علاءالدولۀ سمنانی و به طور کلی طریقۀ کبرویه است و هم از افکار ابن عربی تأثیر پذیرفته است.

آثار عرفانی نوربخش که در قالب رسائل، مکتوبات و آثار منظوم است، کمتر مورد توجه اهل تحقیق و پژوهش واقع شده است. مضامین آثار او در ابعاد خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی و شامل تفسیر قرآن و تصوف و عرفان جلوه‌گر است. او با اعتقاد به اصل تشیع معنوی و ایجاد پیوند میان تشیع و تصوف و نشر و گسترش تشیع در قالب طریقۀ عرفانی نوربخشیه در ایران و اقصی نقاط جهان، به‌ویژه در شبه قارۀ هند، تأثیر عمده‌ای را در این امر برجای گذاشته است.

در آموزه‌های نوربخش هم جنبه‌های نظری و هم جنبه‌های عملی قابل تأمل و بررسی است. او هم به مثابۀ یک فقیه از آداب و شریعت و انجام تکالیف شرعی و حلال و حرام سخن گفته و هم به مثابۀ یک عالم اخلاق در فضایل و رذایل اخلاقی و پند و مواعظ باب سخن گشوده و هم به مثابۀ یک متکلم و فیلسوف در مباحث حدوث و قدم و وجود مطلق استدلال کرده و هم به عنوان سالکی مجرب، از احوالات و واقعات عرفانی و خطرات و دشواری‌های سلوک صحبت به میان آورده است.

آرای نوربخش و طریقه‌اش در تاریخ تصوف و تشیع تأثیر بسیاری داشته و در واقع در دورۀ صفویه که با تصوف مخالفت می‌شود، برخی از عالمان از جمله قاضی نورالله شوشتری و شیخ بهایی و .... پیرو طریقۀ وی بوهد‌اند. دربارۀ انتساب دعوی مهدویت به نوربخش شاید نتوان تردید کرد؛ اگرچه منظور وی از آن معلوم نیست.

در فصل اول این کتاب به زندگی سیدمحمد نوربخش از اجداد وی تا تولد و اوضاع اجتماعی و سیاسی زمان وی و در نهایت سیر زندگی‌اش تا مرگ و نگاهی نیز به خانوادۀ نوربخش و معرفی فرزندان و اعقاب او پرداخته شده است. در فصل دوم به میراث معنوی نوربخش توجه شده است. میان برخی از آثار نوربخش و معاصرینش خلطی رخ داده و تعدادی از آنها به اشتباه جزء آثار وی معرفی شده است. معرفی آثار محتوم و منسوب به نوربخش با ذکر دلایل و شواهد و تقسیم آثار به رسائل و مکتوبات و آثار منظوم از مطالب این فصل به شمار می‌رود. در فصل سوم اندیشه‌های نوربخش بر اساس «رسائل نوربخشیه» مورد تحلیل قرار گرفته است؛ تقسیم‌بندی آموزه‌های نوربخش به نظری و عملی از طرق ممکن و میسر برای رسیدن به افکار وی است. در طرح هر موضوعی از آرای نوربخش در ابتدا تلاش شده تا نگاهی اجمالی و گذرا به آن موضوع در آثار و متون عرفانی قبل از وی داشته و بعد از آن دیدگاه نوربخش در آن موضوع مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. در فصل پایانی کتاب به بررسی گسترش نوربخشیه در ایران دورۀ صفویه و در خارج از مرزهای ایران تا شبه قارۀ هند و تأثیر نوربخش در پیوند میان تشیع و تصوف پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل اول: زندگی‌نامه

1. نگاهی به اوضاع سیاسی، اجتماعی و مذهبی مقارن ظهور نوربخش

2. زندگی سیدمحمد نوربخش از تولد تا مرگ

3. تحصیل علوم رسمی و استادان وی

4. از مدرسه به خانقاه و پیوستن به طریقۀ کبرویه

5. خروج و قیام علیه شاهرخ

6. دوران رنج و مشقت

7. دوران آرامش و تربیت مریدان در گیلان و سولقان

8. خانوادۀ نوربخش

فصل دوم: آثار نوربخش

مقدمه

1. معرفی آثار

2. رساله‌های بلند با موضوعات گوناگون

3. رساله‌های کوتاه با موضوع واحد

4. مکتوبات

فصل سوم: بررسی آرا و اندیشه‌ها

1. مؤلفه‌های اصلی اندیشۀ سیدمحمد نوربخش

2. انعکاس تعالیم مکتب ابن عربی در آثار نوربخش

3. نگاهی تحلیل به دعوی مهدویت نوربخش

4. تعالیم عملی

فصل چهارم: میراث معنوی نوربخش

1. طریقۀ نوربخشیه

2. تأثیر نوربخش بر جریان نزدیکی تصوف و تشیع

تصاویر و نمادها

فهرست منابع

فهرست اعلام

فهرست کتاب‌ها