معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

ناصرخسرو قبادیانی یکی از بلندقامتان تاریخ ادبیات ایران است. دیگری ابوالقاسم فردوسی است. هر دو خراسانی و هم‌عصر بودند. هر دو زندگی خود را وقف ترویج فرهنگ و زبان پارسی کرده و گنجینۀ زبان فارسی را غنی‌تر کردند. فردوسی در زنده نگه‌داشتن اسطوره‌ها و شخصیت‌های تاریخی و واژگانی حماسی فارسی کوشید و ناصرخسرو در زنده نگه‌داشتن واژه‌های ادبی، فلسفی، علمی و محاوره‌ای. هر دو مبلّغ یک مذهب و عقیدۀ سیاسی بودند که بر خلاف دستگاه دینی و سیاسی حاکم بود. دستگاه سیاسی هر دو ضد خلافت اعراب بود و خلیفۀ زمان خود را به رسمیت نشناختند. هر دو به ایرانی بودن خود افتخار می‌کردند و مهر ایران را به دل داشتند. هر دو دل خوشی از ترکان و اعراب نداشتند و آنها را به شکل‌های مختلفی هجو کردند. هر دو با اساطیر ایرانی آشنا بودند و در آثار خود آنها را می‌ستودند.

کار نوین ناصرخسرو، به جز کتاب‌های فلسفی‌اش که به زبان فارسی نوشته است، سفرنامۀ حج اوست که در طی حدود هفت سال سفر و دیدار از 134 شهر و روستا نوشته است. او نخستین کسی در جهان است که سفرنامۀ حج (رحلة الحج) نوشته است و سنت جدیدی را در سفرنامه‌نویسی ایجاد کرده است.

قدیمی‌ترین نسخه‌های شناخته‌شدۀ سفرنامۀ ناصرخسرو منحصر به دو نسخه‌ای است که در کتابخانۀ ملی پاریس نگه‌داری می‌شود. یک نسخه به خط نستعلیق که 197 صفحه است و در سال 1294 هـ.ق. نگاشته شده است. نسخۀ دیگر نیز به خط نستعلیق و در سال 1292 هـ.ق. از روی نسخه‌ای رونویسی شده که در سال 1207 هـ.ق نوشته شده است.

همۀ سفرنامه‌های موجود و ترجمه‌های آنها دارای کاستی‌هایی است که از نبود یک نسخۀ بی‌فلط یا قدیمی‌تر یا به کار نگرفتن یک شیوۀ یکسان و نظام‌مند و مستند ناشی می‌شود. در دیباچۀ این کتاب دو نسخه از کهن‌ترین نسخ این سفرنامه معرفی شده که عبارتند از نسخۀ موجود در مدرسۀ «ندوة العلماء» در شهر لکنهو که تاریخ 27 رمضان سال 1006 قمری را دارد. نسخۀ دیگر که در کتابخانۀ بریتانیا نگه‌داری می‌شود، تاریخ 1102 قمری را دارد. در این تصحیح نسخۀ لکنهو پایۀ کار قرار داده شده و با استفاده از نسخۀ کتابخانۀ بریتانیا و چاپ دهلی و مطابقت با سایر نسخه‌ها این کتاب فراهم آمده است. مهم‌ترین مزیت این دو نسخه، قدمت آنهاست.

مصحح این متن، سفرنامۀ در دست، مسیر سفر ناصرخسرو را رفته و از کشورها، شهرها، روستاها، دروازه‌ها، بازارها، مسجدها، کلیساها، آرامگاه‌ها، چشمه‌ها، نیل‌سنج‌ها، آبشارها، دژها، قلعه‌ها، مزارها و گورستان‌هایی که در سفرنامه سخنی دربارۀ آنها آمده بازدید کرده، محل بعضی از شهرها و دیه‌ها را که نامشان عوض شده یا به اشتباه آنها را نابودشده دانسته‌اند، یافته و بعضی عبارات و مجهولات متن سفرنامه را در مورد موقعیت شهرها، مکان‌ها و رویدادها مشخص کرده است. افزون بر آن، بارها خواندن سفرنامه در همان محلی که ناصرخسرو آنجا را توصیف کرده و نیز خواندن اشعار و دیگر کتاب‌های او، نویسنده را یاری داده تا حدی زبان او را درک کند.

در این کتاب ابتدا مقدمه‌ای دربارۀ نسخه‌های سفرنامۀ ناصرخسرو ذکر شده و در ادامه، ابتدا در بخشی زندگی‌نامۀ ناصرخسرو از زبان خود او بیان شده است. بخش بعدی اختصاص به ذکر آثار ناصرخسرو دارد که با شرح کوتاهی آورده شده است. در بخش اصلی کتاب سفرنامۀ ناصرخسرو تصحیح شده و در انتهای کتاب‌، واژه‌نامه، واژه‌ها و عبارت‌های عربی، آیات قرآنی، نام‌ها و جای‌های موجود در سفرنامه آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن نویسنده

درآمد

دیباچه

زندگی‌نامۀ ناصرخسرو از زبان ناصرخسرو

آثار ناصرخسرو

چند نکته دربارۀ تصحیح سفرنامۀ ناصرخسرو

متن سفرنامۀ ناصرخسرو

واژه‌نامه

واژه‌ها و عبارات عربی

آیات قرآنی

نام‌ها و جای‌ها

منابع

نمایه