معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اسناد ارائه‌شده در این کتاب شامل مکاتبات حاکم ارومی و نیز کارگذار مهال خارجه آذربایجان و ارومی و رئیس کمیسیون در زمان حضور حاج محتشم‌السلطنه در ارومی طی سال‌های 1328 ـ 1325 ق می‌باشد. معزی‌الیه در زمضان سال 1325 ق به عنوان رئیس کمیسیون و بیشتر به جهت تشکیل هر چه سریع‌تر کمیسیون سرحدی ایران و عثمانی انتخاب شد. محتشم‌السلطنه مدتی بعد با وعده‌های وزارت امور خارجه مبنی بر ارسال استعداد نظامی و پول مورد نیاز کمیسیون به سمت ارومی حرکت کرد و حدود سه سال در آذربایجان حضور داشت که طی این حضور توسط مخالفین مشروطه دستگیر و آسیب دید.

عثمانی‌ها چه در زمان صفویه و چه بعد از آن در دوره قاجار هر زمان دولت ایرانی متوجه مرزهای شرقی و جنگ با ازبک‌ها و افغان‌ها بودند و چه زمانی که دولت مرکزی ضعیف بود، از فرصت استفاده کرده نواحی غربی را مورد تجاوز قرار می‌دادند. در این کتاب قبل از ارائه اسناد، تاریخچه‌ای مختصر از روابط ایران و عثمانی طی حکومت صفویه و قاجاریه بیان شده است که هدف آن آشنایی بیشتر خوانندگان با وقایع مرزی است؛ از این رو به ذکر وقایع سیاسی و تاریخی حکومت‌ها پرداخته نشده و در ذکر معاهدات صلح، مواد مربوط به حدود مرزی و توافقات ارضی آورده شده است.

وی در محرم 1327 ق به عنوان وزیر مختار ایران در روسیه انتخاب شد. در این زمان شرایط آذربایجان مساعد نبود و مردم از رفتن او جلوگیری کردند و از سوی دیگر مرکز از ارسال هزینه‌های کمیسیون طفره می‌رفت تا اینکه محتشم‌السلطنه از رفتن به پترزبورگ خودداری کرد و برای رسیدگی به امور آذربایجان در آنجا ماند. طی دوران استبداد صغیر و رئیس‌الوزرایی میرزا احمدخان مشیرالسلطنه، محتشم‌السلطنه به عنوان وزیر عدلیه انتخاب می‌شود؛ اما سندی دال بر اینکه وی به تهران آمده یا نه وجود ندارد و وی همچنان به امور ارومی و کمیسیون رسیدگی می‌کند. تا اینکه با فتح تهران از سوی مشروطه‌خواهان در جمادی‌الآخر 1327 ق مشارالیه در زمان رئیس‌الوزرایی مستوفی‌الممالک بار دیگر به عنوان وزیر عدلیه انتخاب می‌شود و مدتی بعد به تهران باز می‌گردد و گویا تا انتخاب ریاست کمیسیون وی اداره کمیسیون را بر عهده داشت.

برای درک بهتر شرایط موجود در حدود مرزی، سعی شده گزیده‌ای از اسناد سال 1323 تا 1325 ق آورده شود. در این دوران ریاست کمیسیون را احتشام‌السلطنه بر عهده داشت و کارشنکی مأمورین عثمانی برای تحدید حدود همچنان ادامه داشت. اسنادی که از سوی وزارت امور خارجه در اختیار انتشارات قرار گرفت، مربوط به سال‌های 1326 تا 1328 ق می‌باشند، که تمامی خوانش شده و به ترتیب روزشمار آورده شده است. از نظر محتوایی این اسناد را می‌توان به موضوعات زیر تقسیم کرد: 1. حمایت از حکومت ارومی برای تشکیل کمیسیون سرحدی؛ 2. تلاش برای تشکیل حکومت مقتدر محلی برای جلوگیری از شرارت و طغیان اکراد؛ 3. دخالت مأمورین روس و عثمانی در رسیدگی به امور اقلیت‌های مذهبی؛ 4. کارشکنی عثمانی‌ها در عدم تشکیل کمیسیون و سعی آنها برای جلب اتباع ایرانی با دادن حق تبعیت عثمانی به آنها (با این بهانه که از آنها در مقابل شرارت عشایر محلی حفاظت می‌کنند)؛ 5. تأکید ریاست کمیسیون بر ارسال مقرری به موقع اعضا؛ 6. ارسال نیرو و استعداد نظامی و پول به ارومی.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

اسناد حکومت ارومیه

تصاویر

فهرست اعلام