معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب به معرفی زندگانی علمی مرحوم سیدعبدالعزیز محقق طباطبایی (1308 ـ 1374) می‌پردازد. او نسخه‌پژوهی سخت‌کوش و عالمی بلندهمت و اندیشمندی فرزانه بود که مراتب عالی فقه، اصول و کلام و فلسفه را از محضر بزرگان حوزۀ نجف فراگرفت.

آن مرحوم در سال‌های تحصیل در نجف اشرف از مصاحبت دو شخصیت درخشان جهان اسلام یعنی صاحب الذریعه،‌ شیخ آقا بزرگ تهرانی و علامه امینی صاحب اثر گرانسنگ الغدیر بهره‌مند شد. این آشنایی و مجالست در رشد و پرورش شخصیت فرهنگی سیدعبدالعزیز و علاقۀ فراوان او به علم کتاب‌شناسی و احیای میراث کهن اسلامی و شیعه بسیار تأثیرگذار بود. آثار ارزندۀ وی در موضوعات کتاب‌شناسی، فهرست‌نگاری، تصحیح متون،‌ نسخه‌پژوهی و ... نام و یاد ایشان را جاودان کرده است.

در مقدمه کتاب آمده است: در این دفتر،‌ سخن از پژوهشگری پرتلاش است که «سیدعبدالعزیز طباطبایی یزدی» نام داشت؛ بزرگ‌مردی متواضع از دیار یزد ـ نواده مرجع و زعیم عظیم آیت‌الله سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی ـ که دوستان و حتی شاگردانش با تمام عظمتی که برایش قائل بودند؛ او را با یک نام می شناختند: «حاج آقا عزیز»، نامی ساده و بلند که عزت آن مرد را نشان می‌داد، عزتی برگرفته از عبودیت خدای عزیز. نزدیک به هفت دهه خواند و نوشت و اندیشید و از استادان آموخت و به دیگران آموخت و یافته‌های خود را به خواستاران دانش و بینش سپرد؛ خواستارانی در تمام سطوح، از مقدمات ابتدایی گرفته تا درجات بالای پژوهشی. در این راه با خستگی بیگانه بود و سر از پا نمی‌شناخت. حاصل عمر او ده‌ها پژوهشگر شد که در یک مدرسۀ سیار غیررسمی، از استاد درس علم و اخلاق ـ توأمان ـ فرا گرفتند و هر یک در جای خود استادی شد و سفرۀ بذل و دانش و بینش گسترد.

حسن انصاری در قسمتی از نوشتۀ خود با عنوان «علامه کتاب‌شناس» می‌نویسد: «اینجا فرصت را غنیمت می‌شمرم و دو نکته را متذکر شوم:

به دلیل اینکه من همواره از کتابخانه ایشان بهره می‌گرفتم و کتاب‌ها و نسخه‌های عکسی ایشان را برای استفاده شخصی و نیز بهره‌وری مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی گاه مدت‌ها در اختیار داشتم، می‌دانم که استاد به یادداشت‌نویسی بر روی برگه‌های کوچک و درشت و یا بر روی نسخه‌های کتابخانه شخصی خود عادت داشتند؛ بنابراین شایسته است هر چه زودتر بسان یادداشت‌های مرحوم میرزا محمد خان قزوینی، این یادداشت‌ها منتشر شوند. ایشان شماری از تحقیقات را نیز به دلایلی نیمه‌تمام رها کرده بودند و گاهی نسخه خود را برای تداوم کار به دیگران می‌سپردند، نمونه آن کارهایی است که بر روی کتاب‌های حموینی جوینی و ابن عساکر انجام داده بودند و آنها را با اخلاص تمام در اختیار مرحوم محمودی قرار دادند که ایشان هم در کارهای خود همواره به سهم مرحوم استاد اشاره کرده‌اند. از جمله کارهای مهم ایشان، کار روی مناقب ابن طلحه، عقد الدرر و مناقب ابن المغازلی است که در مورد کتاب اخیر کار را نیمه‌تمام رها کرده بودند. همه این کارها و منتخباتی که از نسخه‌های خطی کتابخانه‌های ترکیه، شام، ایران و عراق و موزه بریتانیا با خطی زیبا نگاشته بودند، همگی شایسته انتشارند.

نکته دوم اینکه باید گفت در برنامه کاری ایشان بسیاری از کارهای ناتمام وجود دارد که بهتر است در چارچوب عناوین همان تحقیقات منتشر شود، فی المثل ایشان در سال‌هایی درصدد تکمیل تحقیقات خود بر روی کتاب فضایل امیرالمؤمنین احمد بن حنبل بودند که درست در همان سال‌ها من مشغول نوشتن مقاله احمد بن حنبل برای دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی بودم و بسیار پیش می‌آمد تا درباره مشایخ احمد بن حنبل و کتاب المسند وی و عقاید احمد در رابطه با مسئله تربیع مطالبی مطرح می‌شد که به همین دلیل ایشان اهداف کار خود را در این رابطه مطرح می‌کردند. مجموعه احادیث فضایل که در روی برگه‌ها و کاغذهای بی‌شماری از ایشان باقی مانده است، عمدتا مربوط است به تعلیقات کتاب فضائل امام احمد. کارهایی دیگر نیز از همین قبیل است، کارهایی مانند: اهل البیت فی‌المکتبة العربیة و شروح نهج البلاغه که تا روزهای آخر بر روی آن کار می‌کردند و در همین رابطه یادم می‌آید که آخرین تماس تلفنی ایشان، یک شب پیش از وفات آن مرحوم در خصوص سند مائة کلمة جاحظ بود به روایت ابن ابی طاهر طیفور. بسیاری از اوراق باقیمانده از آن مرحوم نیز به همین دو کار و یا به کار سترگ مستدرک الذریعه باز می‌گردد، گرچه ایشان فرصت تبییض این اوراق را در عمده موارد پیدا نکردند. در حقیقت کارهای استاد همگی در یک نظم منطقی که از پیش از سوی ایشان در رابطه با آنها برنامه‌ریزی شده بود، قرار داشت که متأسفانه در مورد تکمیل بیشتر آنها عمرشان کفاف نداد، اما می‌توان آنها را در چارچوب همان نظم، گرچه در شکل ناقص منتشر نمود».

فهرست مطالب کتاب به این قرار است:

سخن نخست

مقدمه

بخش اول: درباره محقق طباطبایی و آثارش

علامه کتاب‌شناس/ حسن انصاری

یاد چهارده سال دوستی/ محمد آصف فکرت

گزیده مکاتبات محقق طباطبایی/ محسن صادقی

نگاهی بر تحقیق جدید «فضائل امیرالمومنین (ع) از احمد بن حنبل»/ سیدمحمد طباطبایی یزدی

بخش دوم: مقالات اهدائی

سیری در کتاب شفاءالصدور/ مرتضی فرج‌پور

کتابخانه مجلس شورای اسلامی و فهارس نسخ خطی آن/ حسین متقی

زندگانی شیخ الشرف العبیدلی/ سیدحسین حائری

آراء عقیدتی [خاندان] بنی العود/ زابینه اشیمتکه؛‌ ترجمه سیدمحسن موسوی اصفهانی

المنتقی من مخطوطات المکتبة الوطنیه فی طهران/ سیدجعفر طباطبایی یزدی

مروری بر کتاب الشهاب المبین میرزا ابوالقاسم اردوبادی (1274-1333هـ.ق)/ عبدالحسین طالعی

بخش سوم: اسناد و متون

محتویات صحن سیدنا الحسین (ع)/ سیدهادی الصفار؛ به کوشش محمدرضا فخر روحانی

وقف‌نامه شاه عباس در سال 1113 قمری/ فاطمه یزدان‌پناه

گزیده اسناد آیت‌الله سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی/ سیدعلی طباطبایی یزدی

بخش چهارم: تصاویر