معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.

حسین پناهی شاعری است که گاهی شعرش را سروده و گاهی آن را بازی کرده و گاهی آن را در داستان‌ها و نمایشنامه‌ها و فیلمنامه‌هایش نوشته است. در نمایشنامه‌هایش می‌بینیم که در دهان شخصیت‌های نمایش به جای دیالوگ قطعات شعر گذاشته و در تمامی نقش‌آفرینی‌هایش نیز شاعری نهفته است که گویی کلمات را دانه‌دانه از نیمۀ تاریک صحنه یا جایی معلق در هوا بیرون می‌کشد، زوایای مختلفشان را نگاه می‌کند و بعد با وسواس ادایشان می‌کند و گاه نیز خود را تماشاگری می‌بیند که حتی موفق به تماشای نمایش نشده و آنچه رخ می‌دهد را حدس می‌زند.

در بخش «فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی» آمده است: فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی با ریشه در زوایای مخفی و پنهان زندگی مردم، می‌تواند بسیاری از ناگفته‌های فرهنگ یک قوم را چون آینه‌ای بازتاباند. این فرهنگ چون متعلق به عامۀ مردم است، با واقعیت‌های زندگی آنان و زبان و درونشان پیوندی نزدیک دارد و همواره بازتاب آن در شعر و ادب، به گونه‌های مختلف روی داده و می‌دهد. حسین پناهی واژگان بسیاری را از زبان مادری‌اش به گنجینۀ زبان فارسی اضافه کرده است؛ زبانی که بازمانده از زبان‌های باستانی ایران‌زمین است. در آثار پناهی هم در شعرها و هم در داستان‌ها و نمایشنامه‌ها و فیلم‌نامه‌هایش در کنار توجه به زبان عامه که از عوامل برجسته‌سازی زبان است، می‌توان توجه بسیار او را به فرهنگ عامه دید؛ یعنی در کنار هم‌آیی دو عامل که لازم و ملزوم یکدیگرند، به آثار او وجهه‌ای خاص بخشیده است، در حالی که در کار اغلب شاعران و نویسندکان می‌بینیم که اگر به یک جنبه از زبان و فرهنگ توجه کرده‌اند، معمولاً یک جای دیگر کارشان لنگیده و نتوانسته‌اند زبان و مضمون را دوشادوش هم حرکت دهند و مثلاً واژه‌ای بومی و محلی را در فضایی امروزی و توأم با مضمونی نو به کار برده‌اند. بهترین نمونه‌های توجه به فرهنگ و زبانی بومی در آثار پناهی را می‌توان در فیلم‌نامۀ «بی‌بی یون» دید که در فضایی روستایی و با مضمونی روستایی شکل یافته است که در آن همۀ عوامل مکمل یکدیگرند: «مُشتُلقم چه باشه، خوبه؟» در حقیقت این فیلم‌نامه مجموعه‌ای است متشکل از فرهنگ و زبان عامه که بر بستری بومی به شیوۀ دراماتیک شکل گرفته است.

در بخش «زبان» نیز آمده است: زبان شعرها و دیگر آثار پناهی نیز درخور تحلیل و بررسی است. شعر حسین پناهی شعر زبان نیست، بلکه شعر اندیشه است و آن‌قدر که پناهی درگیر محتوای اندیشگی شعر خود است، با زبن درگیر نیست؛ اما با این حال می‌بینیم از امکانات زبانی در راستای برجسته‌سازی زبان شعر خود چشم نپوشیده و به دست‌آوردهای زبانی شعر نیمایی بی‌توجه نمانده است؛ برای نمونه می‌توان به ساختمان دستوری «اضافۀ گسسته» اشاره کرد که با وجود نمونه‌هایی در شعر قدیم، همراه با دست‌آوردهای زبانی نیما در شعر معاصر مورد توجه قرار گرفته است: من چهره‌ام گرفته/ من قایقم نشسته به خشکی .... (نیما) و حسین پناهی نیز به آن توجه نشان داده، گرچه به افراط نگراییده است: من کفش‌هایم در کودکی همیشه به پایم تنگ بوده‌اند.

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

سال‌شمار زندگی حسین پناهی

به جای مقدمه

نگاهی به حسین پناهی و آثارش

فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی

مرگ‌اندیشی

توجه به گذشته

فلسفه و ادبیات

زبان

کلماتی که قلبشان از مشتشان بزرگ‌تر است

پی‌نوشت‌ها