معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب اثری است پژوهشی دربارۀ سازه‌های نحوی در زبان شعر امروز و مقابلۀ آنها با دستاوردهای زبانیِ ادبیات قدیم.

در شعر معاصر، مسئلۀ زبان و تغییرات و دگرگونی‌های آن از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ چراکه شعر معاصر در صد سال اخیر هم در حوزۀ محتوا و رویکردهای مضمونی و هم در زمینۀ زبان دستخوش گونه‌هایی از دگرگونی شده که در نهایت زبان شعر امروز را برجسته کرده‌اند. این برجسته‌سازی‌ها اغلب با گونه‌ای افراط منتقدان و پژوهشگران، عمدتاً نوآوری قلمداد شده، به گونه‌ای که برخی شعر امروز و زبان شعر امروز را نتیجۀ گسستی ناگهانی و عظیم از ادبیات قدیم می‌دانند، در حالی که بررسی‌ها نشان می‌دهند بخش عمدۀ عوامل برجسته‌ساز زبانی در زبان شعر امروز، متکی بر دست‌آوردهای زبانی ادبیات قدیم‌اند.

زبان شعر با دو شیوۀ قاعده‌افزایی و قاعده‌کاهی از زبان معیار فاصله گرفته و برجسته می‌شود. قاعده‌افزایی شامل سه گروه توازن آوایی، توازن واژگانی و توازن نحوی است و قاعده‌کاهی شامل قاعده‌کاهی‌های آوایی، نحوی، نوشتاری، واژگانی، زمانی، معنایی، سبکی و گویشی است. بدیهی است برای رسیدن به هر نتیجه‌ای از زبان شعر امروز، باید برجسته‌سازی‌های زبانی در تمامی گروه‌ها و زیرگروه‌های مذکور و در کار شاعران برجستۀ معاصر بررسی شود تا به نتیجه‌ای جامع برسیم.

اساس کار در این پژوهش بررسی عوامل برجسته‌ساز زبانی در گروه قاعده‌کاهی نحوی که یکی از زیرمجموعه‌های گروه بزرگ قاعده‌کاهی است، در زبان شعر معاصر و تطبیق سازه‌های نحوی زبان شعر معاصر با نمونه‌های موجود در ادبیات قدیم است. در ادبیات قدیم دست‌آوردهای زبانی شعر شاعرانی چون مولوی، حافظ، سعدی، فردوسی، نظامی، خاقانی، رودکی، نظامی، منوچهری، مسعود سعد، خیام، فرخی، بیدل، صائب، ناصر خسرو و .... مدنظر قرار داده شده و افزون بر آن به بررسی ویژگی‌ها و ساخت‌های نحوی در چند متن نثر کهن نیز چون تاریخ بیهقی، نفثة الصدور، مرزبان‌نامه، کلیله و دمنه، چهار مقاله، گلستان و تذکرة الاولیا پرداخته شده است؛ چراکه این متون نیز بهره‌مند از برجسته‌سازی زبانی‌اند و در نهایت سازه‌های نحوی زبان شعر معاصر با سازه‌های نحوی ادبیات قدیم تطبیق داده شده است؛ به این طریق که برای مثال در بخش «ساختمان صفات» در بخش «صفت تفضیلی» در بخش «ساخت صفت تفضیلی بدون صفت بیانی» آنجا که بحث از پیوند «تر» تفضیلی به «اسم» و ساختن صفت تفضیلی بوده، در کنار به دست دادن نمونه‌هایی از شعر معاصر، به نمونه‌های موفق این سازۀ زبانی در شعر مولوی نیز اشاره شده است.

مبنای این پژوهش بر اساس ساختارهای زبانی شعر برخی از شاعران شاخص معاصر نظیر نیما یوشیج، احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، محمدرضا شفیعی کدکنی، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، قیصر امین پور، طاهره صفارزاده، یدالله رؤیایی، منوچهر آتشی و ... و در هر سه حوزۀ کلاسیک، سپید و نیمایی بوده است؛ اما برای رسیدن به نتیجه‌ای جامع دربارۀ زبان شعر معاصر، از شاعران دیگر نیز که هر یک در دهه یا نحۀ شعری خاصی سرآمد بوده‌اند، استفاده شده است و افزون بر اینان، به بررسی شعر شاعران جوان‌تر دهه‌های اخیر نیز پرداخته شده است؛ چراکه در کار شاعران جوان‌تر جسارت‌های زبانی بیشتری یافت می‌شود. به این طریق، بررسی گونه‌های برجسته‌سازی در شعر ایشان و مقابلۀ ان با دست‌آوردهای زبانی ادبیات قدیم، ملاک بررسی نوآوری‌ها و کهن‌گرایی‌ها در سازه‌های نحوی در زبان شعر معاصر قرار داده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

توضیحات

مقدمه

صفت

جایگاه صفت

ضمایر شخصی

نقش‌نماها

ایجاز و حذف

قید

فعل

نوآوری در کاربرد افعال