معرفی کتاب

در مقالۀ «ابومسلم‌نامه و نقش آن در تاریخ اجتماعی عصر صفوی» آمده است:

از ادوار گذشته تاریخ تاكنون، آنچه كه بیشتر مدنظر مورخین بوده است، حكام و نخبگان سیاسی، اقدامات و آرا و افكار آنها بوده و گویی همۀ تاریخ اینان بوده‌اند. به عبارتی بهتر باید گفت تودۀ عظیم مردم تحت حكومت و حاكمیت آنهـا را كـه در پیشرفت و قدرت رهبرانشان تأثیرگذار بوده‌اند را از یاد برده اند. در واقـع چنین پنداشته شده است كه تاریخ چیزی جز تاریخ سیاسی نیست و از خلال غالب كتب تاریخی جز این نمی‌توان مطلبی را مشاهده نمود؛ لذا در كتب فقط سیاست، حكام و سیاست‌ورزان قابل شناسایی‌اند. این خلأ مانعی بر سر راه شناخت نحوۀ زندگانی عموم مردم و جزئیات پرتنوع آن در ادوار مختلف تاریخ شده است. روابط اجتماعی و زندگی اقتصادی و كیفیت جهان‌بینی و افكار مردمان گذشته مغفول مانده و پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی در ورای پدیده‌های سیاسی نهان شده‌اند. تاریخ ایران قبل و بعد از اسلام از این قاعده مستثنی نیست. كمبود پـژوهش‌ها، مطالعات اجتماعی، اقتصادی و جغرافیای تاریخی و امثالهم از یک‌سو و سیطرۀ تاریخ سیاسی و مسائل مرتبط با آن از سوی دیگر، ساختار بنیانی و چارچوب تاریخ ایران را به مجموعه‌ای از درگیری‌ها و سلطه‌جویی‌های نخبگان سیاستمدار تبدیل كـرده است. ابومسلم‌نامه كه موضوع این وجیـزه را تشكیل می‌دهـد یكی از منابع بـه فراموشی سپرده شده در مطالعات تاریخ اجتماعی و توجه به نقش‌آفرینان تاریخ‌ساز نه از طبقۀ نخبگان سیاستمدار كه از طبقـۀ فرودست جامعه است. مسلماً برای بررسی نقش و تأثیر این اثر كه به همت دكتر محجوب الزویری انتشار یافته است، علاوه بر محتوای فصول منبع اصلی بـه شـیوۀ تصحیح، نقد و بررسی مصحح كتاب به عنوان یكی از منابع و آثار بـه جای مانده از دوران صفویه پرداخته خواهد شد. ابتدا كتاب‌شناسی كوتاهی از این اثر آورده می‌شود سپس به اختصار از جایگاه تاریخ اجتماعی با تكیه بر منبع حاضر سخن می‌رود، ضمن آنكه با معرفی ابومسلم‌نامه و فحوای منطبق بر شناخت تاریخ اجتماعی عصر صفوی، روند كار دكتر الزویری نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در جمع‌بندی مقالۀ «امام حسین (ع) از نظر مولوی» آمده است: از دیدگاه مولانا شهیدان عاشق‌اند و امام حسین (ع) سید و سالار و شاه شهیدان است. شهیدان با پای نهادن بر نفس اماره، از خودخـواهی و امیـال دنیـوی رهـایی یافته، در حضرت حق فانی شده و به مقام بقا واصل گشته‌اند. كلیدواژه‌های صدر مقاله بیانگر جغرافیای فكری ـ هندسۀ معرفتـی و كهكشان وجودی امام حسین (ع) نزد مولانا جلال‌الدین بلخی خراسانی است. فـاعتبروا یـا اولـی الابصار.

به باطن همچو عقل كل به ظاهر همچو تنگ گل

دمی الهام امر قل دمی تشریف اعطینا

(كلیات شمش، از غزل 54)

بتر بود عدوش و آن منصبش نماند                             در دیده كی بماند گر درافتد درو خس

(كلیات شمس، از غزل 1211)

فهرست مطالب کتاب بدین ترتیب است:

کلیات:

در سوگ فرزند/ اکبر ثبوت

میرسیدعلی تبریزی و مکتب کتاب‌آرایی «هند و ایرانی»/ مهدی افضلی

نسخ خطی فارسی، میراث علمی مشترک و عامل پیوند فرهنگی دو ملت ایران و هند/ حبیب الله عظیمی

کتاب در ایران/ توفیق هـ. سبحانی

فهرست اجمالی چهارصد و نود نسخۀ خطی در کتابخانۀ وزیری یزد/ فرید قاسملو

قند پارسی/ محسن محمدی

دین:

افلاطون در آیین مغان/ منصور چیت‌ساز

خدای آسمان و زمین در چین سنتی/ حسین جربزه‌دار

فلسفه:

فلسفۀ مرگ و زندگی/ احمدعلی رجایی خراسانی

از غموم این جهان تا سرور جاودان/ شهلا هاشمی اصفهانی

دولت صفوی و صدرالدین شیرازی/ منوچهر پزشک

عدل الهی در نظر خیام/ مهدی امین رضوی؛ ترجمۀ زینب پیری

زبان‌شناسی:

دو واژه/ علی رواقی

دوگانگی ماده‌های مضارع و ماصی در فعل فارسی/ حبیب برجیان

پیلسته (پیل+استه) به چه معنا بوده است؟/ محمدحسن ابریشمی

سنت تحقیقات واج‌شناسی در تاریخ زبان و ادبیات فارسی/ مهدی رحیم‌پور

نقد و بررسی:

شورانگیزی از تبریز/ میرجلال‌الدین کزازی

به بندکشیدن دانش گریزپا/ محمدحسین ساکت

آن‌که دسترسی به فقیه دارد/ جعفر سبحانی؛ ترجمۀ علی اوجبی

ابومسلم‌نامه و نقش آن در تاریخ اجتماعی عصر صفوی

ادبیات:

امام حسین (ع) از نظر مولوی/ سیدسلمان صفوی

اثرپذیری سعدی از متنبی/ محمدحسین حیدریان

کوله‌بار شیطان/ محمد مجلسی

نوادرالحکایات عبدالنبی فخرالزمانی/ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو

بازآفرینی یک حکایت خاورزمینی در آمریکای لاتین/ رهنورد زریاب

زنان خانوادۀ مولوی/ ع. روح‌بخشان

مثنوی گفتار نیک/ غلامرضا افراسیابی

رسائل:

رسالۀ حیاتیه/ به تصحیح و تحشیۀ جویا جهانبخش

رساله در محال مازندران/ به کوشش جمشید قائمی

کتابخانۀ ملی/ دکتر بیانی؛ به کوشش جمشید قائمی

تعبیر خواب سنایی/ به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار

رسالۀ موسوم به کتابچه بنفشه/ علیرضا دولتشاهی

اسناد:

آخرین فرمان ناصرالدین شاه/ حوریه سعیدی

پایان عمر رشدیه به روایت اسناد/ ناصر افشارفر

مطبوعات:

روزنامه‌های همدان/ پرویز اذكائی (سپیتمان)

سكه‌شناسی:

سكه‌های اسلامی در انگلستان سدۀ سیزدهم میلادی/ محسن جعفری‌مذهب

تاریخ:

ماجرای قتل عیسی‌خان و فرزندانش به بهانۀ معرفی یک سند تاریخی/ محسن بهرام‌نژاد

مسئلۀ براندازی حكومت لخمی حیره به دست خسروپرویز/ غ.ر. برهمند

راهنمای مورخان/ احمد صائب، به كوشش علی ارطغرل؛ ترجمۀ نصرالله صالحی

اخبارالدولة العباسیه و اهمیت آن برای بررسی تحول مشروعیت عباسیان/ محمدكاظم رحمتی

سیری در اوضاع مذهبی ایران در قرون هشتم و نهم هجری قمری/ امیرتیمور رفیعی

شرق‌شناسی و تاریخ اسلام/ أ. د. فاروق عمر فوزی؛ ترجمۀ سیده رقیه میرابوالقاسمی

اصناف اسلامی/ لویی ماسینیون؛ ترجمۀ یزدان فرخی

بابک خرم‌دین/ مزدک كیان‌فر

تأثیر خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی بر مورخان عصر تیموری/ جمشید كیان‌فر

رجال:

ابن ذكوان، پیر قرائت قرآن/ غلامرضا جمشیدنژاد اول

سنایی و برهان الدین بریانگر/ حسن انوشه

جغرافیای تاریخی:

بندر گناوه و نقش آن در تجارت خلیج فارس/ جواد نیستانی

موقعیت جغرافیایی و تاریخی منطقه ریجاب/ رامین یلفانی

یادمان:

تصویرهای بریده‌بریده/ فرامرز طالبی

شب‌بیدار رایانه‌نشین/ آرش محمودپور

زندگی: آری/ مهتا كیان‌فر

مزدكم: پا از دایرۀ هستی بیرون نهاد یعنی .../ پروین استخری

بازتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را در بالای صفحه ببینید.