معرفی کتاب

این کتاب برگزیده‌ای است از گفتگوهای پل ریکور که همراه شده با بحث مهمی که او در سال 1982 با هانس گئورک گادامر، فیلسوف آلمانی دربارۀ اختلاف تأویل‌ها داشت.

ریکور در این مکالمه‌ها از نقادی هنری تا اسطوره، از تاریخ تا هنر روایت و از روزگار نو سخن می‌گوید؛ اما اعتبار کتاب فقط در آشنایی ما با این اندیشه‌ها نیست، بلکه کتاب برانگیزاننده خردورزی فلسفی است. شهامت فکر مستقل و همبسته‌‌کردن خرد و کنش را در خواننده افزون می‌کند. این دستاوردی عظیم است و خاصه در گفت‌و‌گوی ریکور با هانس گئورگ گادامر، فیلسوف بزرگ آلمانی و با دانشجویان که در این بحث شرکت می‌کردند آشکار می‌شود. اینجاست که درمی‌یابیم فلسفه لذت شرکت در ساختن دنیایی تازه است.

خواندن این کتاب سه بهرۀ اساسی دارد؛ نخست آنکه راهی است به جهان فکری و فلسفی پل ریکور که یکی از مهم‌ترین اندیشه‌گران زنده است در فلسفۀ اروپای قاره‌ای و از بنیان‌گذاران هرمنوتیک مدرن که در زمینه‌ها و مباحث متعددی نوشته و درس داده است. در این گفتارها ریکور کوتاه اما با روشنی و صداقت از کارهایش یاد کرده است. هرچند جستارهای این کتاب تمام پهنۀ کار فکری فیلسوف را دربر نمی‌گیرد؛ اما دست‌کم نقشۀ راهنمایی است برای نوسفران که خطر کرده‌اند و به دنیای او گام نهاده‌اند. بسیاری از نکته‌های اساسی اندیشه‌اش اینجا جز به اشاره‌ای نیامده‌اند؛ اما شاید نکتۀ مهمی در خطوط اصلی خود روشن شده باشد و آن مفهوم «جهان متن» است و نسبت آن با روایت و تأویل که خاصه در نظریۀ ادبی ریکور جایگاه والایی دارد.

بهرۀ دوم این کتاب شناخت موقعیت کنونی خرد و فلسفۀ هرمنوتیک است. خواننده از زبان یکی از متفکران این آیین با مهم‌ترین مباحث امروزی‌اش آشنا می‌شود و به ویژه آن هستۀ اصلی بحث از هرمنوتیک مدرن را می‌شناسد که در تقابل با برداشت رمانتیک از تأویل شکل گرفته است. دشوار نیست دریابیم که این تقابل یا بهتر بگوییم این گسست به هیچ رو محدود به «فن تأویل متن» نمانده، بلکه قلمرو گستردۀ نظریۀ شناخت و فلسفۀ خواست و کنش را نیر دربر گرفته است. شاید بتوان همچون ریکور گفت که تمایز مورد بحث به دقیق‌ترین معنای واژه اخلاقی است و مقصود از تفاوت اخلاقی، راهیابی هرمنوتیک مدرن به گسترۀ ممنوع و البته هراس‌انگیز عدم یقین است.

اشارت آخر بهرۀ سوم کتاب را آشکار می‌کند. شناخت مباحث هرمنوتیک مدرن و به گونه‌ای خاص هرمنوتیک ریکور به حاکمیت ایقان فلسفی پایان می‌دهد و افق تازه‌ای پیش روی خواننده می‌گشاید. محدودۀ تنگ اطمینان به آخر می‌رسد و شک و تردید شکل می‌گیرند. شیوه‌ای از اندیشیدن و دیدن جهان آغاز می‌شود که حقیقت را در سلطه و اختیار «من» نمی‌داند، بلکه برای ادراک و حتی توضیح دیگری از آن همچون لحظه‌ای از حقیقت اعتبار و احترام قائل می‌شود و می‌پذیرد که موجودی متمایز با خواست‌ها، باورها، انتظارها و کنش‌هایی متفاوت به اندازۀ «من» بیانگر حقیقت است.

ریکور متفکری جدی و اندیشه‌اش اصیل و جذاب است؛ اما خود او از ما می‌خواهد که شیفتگی غیرعقلایی را کنار بگذاریم و با فلسفه‌اش به گونه‌ای نقادانه رویارو شویم، با متنی که آفریده بجنگیم و از او بشارتگر رهایی و رستگاری نسازیم.

گفتگوهای ریکور که در این کتاب آمده است از زبان اصلی ترجمه شده‌اند:

گفتگوی نخست با اریک نخجوانی در سال 1981 و به زبان انگلیسی انجام شده است.

گفتگوی دوم به زبان انگلیسی و در سال 1982 در دانشگاه شیکاگو انجام شده است. بحثی است میان ریکور و فیلیپ فراید دربارۀ شعر. بر خلاف دیگر گفتگوها که آشکارا و به دقت ویرایش شده‌اند، در این گفتگو حالت گفتاری و تا حدودی خودمانی حفظ شده است.

گفتگوی سوم با کریستیان دلاکامپانی در روزنامۀ لوموند سال 1981 چاپ شده است.

گفتگوی چهارم متن کامل بحث ریکور است با ژول رومان که در سال 1987 منتشر شده است.

گفتگوهای پنجم و ششم مباحث ریکور با ریچارد کرنی فیلسوف برجستۀ ایرلندی است که در پاریس و به سال 1981 انجام گرفته است.

متن «اختلاف تأویل‌ها: بحث با هانس گئورک گادامر» را پروفسور سال وینر از نوار گفتگوهای سمپوزیومی در دانشگاه دولتی نیویورک (1982) تهیه کرده که در آن گادامر و ریکور هریک مقاله‌ای کوتاه خواندند و بعد به پرسش‌های استادان و دانشجویان پاسخ دادند.

فهرست مطالب این کتاب بدین ترتیب است:

پیش‌گفتار

پدیدارشناسی و نظریۀ ادبی

شعر و امکان

استعاره و روایت

جهان متن، جهان خواننده

آفرینندگی زبان

اسطوره چون دارندۀ دنیاهای ممکن

اختلاف تأویل‌ها: بحث با هانس گئورک گادامر