معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پل ریکور (1913ـ2005) یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان فرانسوی است، هم به لحاظ وسعت و عمق ملاحظات فلسفی‌اش و هم به لحاظ ماهیت نو و ابتکاری اندیشه‌اش. هر یک از نوشته‌ها و کتاب‌های ریکور مملو از حضورهای دیگر و اندیشه‌های دیگر است: ارسطو، افلاطون، آوگوستینوس، لویناس، هگل، هایدگر، هوسرل، برگسون و ... ریکور تأملات آنها را به دقت بررسی و دنبال می‌کند و تداوم می‌بخشد یا نقد می‌کند. به این صورت با فیلسوفان یونانی و آلمانی و آنگلوساکسون یا فرانسوی مکالمه می‌کند و برایش هیچ مرزی در اعصار و دوره‌ها وجود ندارد. برخی از این فیلسوفان همیشه با او بوده‌اند، با برخی اتفاقی برخورد کرده و برخی را دوباره یافته است. و هر یک از آنها جای خاص خود را در آثار ریکور دارد زیرا او هیچ‌گاه فلسفه‌اش را به یک سرزمین و یک فضای بسته محدود نکرده است.

این کتاب از مجموعۀ «زمان و حکایت» شامل بخش سوم اثر واحدی است. افزون بر این موضوعش یعنی «پیکربندی زمان در حکایت داستانی» دقیقاً با موضوع بخش دوم «پیکربندی زمان در حکایت تاریخی» مطابق است. در این بخش الگوی روایی ارائه شده در چارچوب محاکات 2 در قلمرو تازه‌ای از عرصۀ روایی بررسی شده است که برای تشخیص آن از قلمرو حکایت تاریخی، حکایت داستانی نامیده شده است. همۀ آنچه در نظریۀ انواع ادبی تحت عنوان قصۀ مردمی، حماسه، تراژدی و کمدی و رمان خوانده می‌شود، از این زیرمجموعۀ وسیع ناشی است.

چهار فصلی که این بخش از کتاب را شامل می‌شود، مراحل مسیری واحد است؛ یعنی با گسترش‌دادن و تعمیق‌کردن و غنی‌ساختن انگارۀ پیرنگ‌سازی دریافت شده از سنت ارسطویی و گشودن راه آن به بیرون، انگارۀ زمان‌مندی دریافت‌شده از سنت آوگوستینوسی را همراه با آن متنوع سازیم بی‌آنکه از چارچوبی که انگارۀ پیکربندی روایی تعیین کرده بیرون آییم و در نتیجه بی‌آنکه از حدود محاکات 2 درگذریم.

در بخش نخست کتاب مسئلۀ زمان فقط در حاشیه و از طریق مفاهیم نوآفرینی و ثبات و افول مطرح شده است؛ مفاهیمی که نویسنده کوشیده است از طریق آنها هویت عملکرد روایی را مشخص کند، بی‌آنکه تسلیم هرگونه ذات‌باوری شود.

تعمیق در انگارۀ پیرنگ‌سازی عبارت است از رویاروکردن شعور روایی شکل‌گرفته از تأثیر حکایت‌هایی که فرهنگ‌مان منتقل کرده است یا عقلانیتی که امروزه روایت‌شناسی و مشخصاً نشانه‌شناسی روایی‌ای که خاص نگرش ساختاری است، به کار می‌اندازد. مسئلۀ زمان بار دیگر مطرح می‌شود؛ اما کمتر حاشیه‌ای خواهد بود: از آنجا که نشانه‌شناسی روایی موفق می‌شود پایگاهی غیرزمانی به ساختارهای عمقی حکایت ببخشد، این سؤال پیش می‌آید که بدانیم آیا تغییر سطح راهبردی‌ای که نشانه‌شناسی روایی ایجاد می‌کند، هنوز قادر است حق نومایه‌ترین خصوصیات روایی را ادا کند که در بخش اول مطرح شده است. سرنوشت رزمانی در روایت‌شناسی دشواری‌های مربوط به این چرخۀ دوم پرسش‌ها را آشکار می‌کند.

با بررسی «بازی با زمان» در فصل سوم حکایت تخیلی برای نخستین بار امکاناتی را بروز داد که حکایت تاریخی نمی‌تواند از آن بهره بگیرد. با حکایت تخیلی پیرنگ‌سازی بر پیچش‌هایی می‌افزاید که تقسیم زمان به زمان صرف‌شده برای نقل‌کردن و زمان چیزهای نقل‌شده آن را ممکن می‌سازد. تقسیمی که خود با بازی ارتباط کلامی و گزاره در طول عمل روایت برقرار شده است. همه چیز چنان می‌گذرد که گویی اثر تخیلی، با آفریدن دنیاهای خیالی، راهی نامحدود برای بروز زمان باز می‌کند.

در فصل آخر، آخرین قدم برای ویژگی زمان تخیلی برداشته شده است. فصلی که به انگارۀ تجربۀ تخیلی زمان احتیاج دارد. منظور از تجربۀ تخیلی شیوه‌ای مجازی است از زیستن در جهانی که اثر ادبی به سبب قدرتش در خوداستعلایی قرا می‌افکند. این فصل کاملاً قرینۀ مفصلی است که به قصدیت تاریخی در بخش دوم اختصاص داده شده است. بنابراین بی‌قرینگی‌ای که اینجا از آن سخن گفته می‌شود، دقیقاً با قرینگی حکایت تاریخی و حکایت تخیلی در سطح ساختار روایی همراه است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش سوم: دگردیسی‌های پیرنگ

1. دگردیسی‌های پیرنگ

2. اجبارهای نشانه‌شناختی راویانگی

3. بازی با زمان

4. تجربۀ زمانی تخیلی

نتیجه‌گیری

واژه‌نامه

نمایۀ نام‌ها

نمایۀ موضوعی