معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هدف تمدّن، یعنی هدف زندگی جمعی انسان‌ها، باید پرورش همه انسان‌ها در سطحی از تعالی باشد؛ یعنی باید سعی کنیم جامعه طوری اداره شود که عدالت، فرهنگ، آزادی و تساهل نهادینه شود و همگان به طور نسبی از تربیتی والا و متعالی بهره‌مند شوند در این صورت است که سعادت ملی و جهانی حاصل می‌شود و زندگی معنا پیدا می‌کند.

این کتاب دربرگیرندۀ ده نوشتار در حوزه‌های مختلف فرهنگ‌نویسی و ادبیات فارسی اعم از شعر و نثر است.

اهمیت شخصیت دهخدا در تاریخ ایران از جنبه‌های گوناگون قابل طرح است. در لغت‌نویسی درخشان‌ترین نام از آن اوست. او مردی یگانه، برآمده از اعماق روح و فرهنگ ایران، خلاق و مبتکر در جنبه‌های گوناگون فرهنگ ایران، دلداده به زبان فارسی، ایران‌دوست حقیقی که در جبهه‌های گوناگون جنگیده، با اژدهای استبداد درافتاده و تبعیدشده. فرهنگ‌هایی که بعد از «لغت‌نامه» نوشته شده‌اند، وام‌دار «لغت‌نامه»اند؛ به‌ویژه «فرهنگ فارسی معین» و «فرهنگ بزرگ سخن». نخستین نوشتار این کتاب دربرگیرندۀ نکاتی دربارۀ دهخدا و «لغت‌نامۀ» اوست.

استاد انوری در دومین نوشتار این کتاب با نگاه به تجربۀ «فرهنگ بزرگ سخن» به دشواری‌های فرهنگ‌نویسی در زبان فارسی پرداخته است. ایشان نخستین تجربۀ خود در فرهنگ‌نویسی را در مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا به سال 1341 آغاز کرده‌اند؛ از این‌رو در سومین نوشتار این کتاب به بیان تجربه‌هایی در باب فرهنگ‌نویسی پرداخته‌اند.

زبان مانند بسیاری از پدیده‌ها در حال تحول است. پیوسته گروهی از واژه‌ها به اقتضای تحولات اجتماعی، سیاسی، طبیعی و و جز آنها از زبان بیرون می‌روند و واژه‌های جدیدی از زبان‌ها به‌کلی از صحنۀ گیتی حذف می‌شوند. می‌گویند از شش تا هفت هزار زبان که در جهان وجود دارد، سه هزار زبان آن در حال انقراض‌اند. چهارمین نوشتار این کتاب به آسیب‌شناسی زبان فارسی پرداخته است.

ایران آشناترین نامی است که خوانندۀ شاهنامه با آن روبرو می‌شود و بیش از هشتصد مرتبه در سراسر شاهنامه تکرار شده است. این نام در شاهنامه به کجا اطلاق می‌شده است؟ در نوشتار پنجم کتاب به بررسی نام ایران در شاهنامه اختصاص دارد.

در شعر سازوکارهایی چون اسطوره انجام می‌شود. اسطوره از بدایت‌های لاهوتی که در آن آفرینش انجام گرفته، خبر می‌دهد. در شعر نیز روایت‌های سنتی به صورت روایتی با نشانه‌های اسطوره‌ای نقل می‌شود. ششمین نوشتار این کتاب به اسطوره و شعر می‌پردازد.

ابوریحان بیرونی در کتاب «فی تحقق ماللهند» گفته است که باب برزویۀ طبیب را ابن‌مقفع ساخته و به «کلیله و دمنه» افزوده است و قصدش آن بود تا مردم سست‌اعتقاد را در کار دین به شک وادارد و ذهن آنان را به قبول دین مانی آماده سازد. در نوشتار هفتم کتاب نکته‌های ابوریحان بیرونی دربارۀ این سخن بررسی شده است.

هشتمین نوشتار کتاب اختصاص به بیان نکاتی دربارۀ روز حافظ دارد که نویسنده در آن به بیان نکاتی دربارۀ حافظ و شعر او پرداخته است.

روز بیست‌وهفتم شهریور را روز زبان فارسی و روز شهریار نامیده‌اند. در نهمین نوشتار این کتاب نکاتی دربارۀ شعر فارسی معاصر و شهریار به مناسبت این روز بیان شده است.

آخرین نوشتار این کتاب گفتگویی است که دکتر کریم فیضی با استاد انوری دربارۀ معنای زندگی انجام داده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

چند نکته دربارۀ دهخدا و لغت‌نامه

دشواری‌های فرهنگ‌نویسی در زبان فارسی

تجربه‌های من در فرهنگ‌نویسی

آسیب‌شناسی زبان فارسی

ایران در شاهنامه

اسطوره و شعر

آیا باب برزویۀ طبیب در کلیله و دمنه نوشتۀ ابن‌مقفع است؟

روز حافظ

روز زبان فارسی ـ روز شهریار

معنی زندگی