معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

فارسی‌زبانان ایرانی در هر یک از حوزه‌های جغرافیایی این سرزمین، از دورترین روزگار، از گویش‌های زبان فارسی ـ ایرانی کاربردی در حوزۀ زبانی خویش برای ترجمه و گزینش برابرنهاده‌های لغات قرآنی بهره برده‌اند. ناهمخوانی‌های واژگانی و ساختاری و آوایی پرشماری که در هر کدام از حوزه‌های جغرافیایی است، یکی از دلایل بزرگ این ناهمگونی گستردۀ زبانی (واژه، ساخت، آوا) در ترجمه‌های پرشمار قرآن و فرهنگ‌نامه‌های قرآنی و عربی ـ فارسی است که خود مانعی بزرگ برای دریافت و شناخت معنایی بسیاری از این واژگان برای خوانندگان هر کدام از این ترجمه‌ها و ترجمه ـ تفسیرها بوده و هست.

متن‌هایی که از گذشته‌های دور در حوزۀ جنوب شرقی خراسان، حوزۀ سیستان تألیف شده و به دست ما رسیده است، از شمار انگشتان دو دست فراتر نمی‌رود. بر اساس دانش گونه و گویش‌شناسی و متن‌شناسی می‌توان ویژگی‌های زبانی برخی از حوزه‌های مختلف جغرافیایی سیستان قدیم را از همین کتاب‌های نه‌چندان پرشمار دریافت و از همگونی‌ها و ناهمگونی‌های واژگانی و ساختاری و آوایی فراوان این متن‌ها آگاه شد.

از میان این ترجمه‌ها، قرآن قدس که در یکی از حوزۀ جغرافیایی سیستان قدیم نوشته شده است، از داشته‌های واژگانی و ویژگی‌های ساختاری و آوایی بیشتری از زبان پهلوی، در سنجش با متون قرآنی دیگر برخوردار است که حتی در هیچ‌کدام از متن‌های دیگری که در این حوزه تألیف شده‌اند، نمی‌توان مجموعه‌ای از این ویژگی‌های زبانی را دید؛ از این‌رو ترجمۀ قرآن قدس بیش از دیگر کتاب‌های شناختۀ این حوزۀ جغرافیایی به سبب گستردگی به‌کارگیری واژگان و ساختارها و ویژگی‌های اواییی زبان پهلوی، توانسته است نگاه و نظر پژوهشگران و دانشمندان متن‌شناس را به سوی خود بکشاند.

ترجمۀ قرآن قدس تا آن اندازه از زبان فارسی میانه و پهلوی ساسانی و ویژگی‌های واژگانی و ساختاری و آوایی این زبان بهره برده است که می‌توان گفت این ترجمه با همانندی‌های گسترده‌ای که از این زبان در خود نگه داشته است، بیشتر به متنی از زبان پهلوی می‌ماند که به خط فارسی نگاشته شده است. مترجم قرآن قدس، با سودجستن از گویش زبان کاربردی مردم یکی از حوزه‌های سیستان قدیم این متن را ترجمه کرده است.

این ترجمه‌، یکی از کهن‌ترین برگردان‌های قرآن به فارسی است؛ هم نمونه‌ای روشن از یک ترجمه بسیار دقیق و آگاهانه از قرآن است و هم نموداری از نیاز و توجه دیرینه مردم این سامان به برگردان قرآن به زبان فارسی. برخی از محققان و پژوهشگران، تألیف و ترجمۀ این کتاب را اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنج دانسته‌اند.

یگانه دستویسی قرآن مترجم قدس از کهن‌ترین ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی، در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. سورۀ فاتحه و 123 آیه از آغاز سورۀ بقره و 21 سوره از پایان نسخه افتاده است. همانندی‌ها و همگونی‌های واژگانی و ساختاری و آوایی میان زبان این ترجمه که در حوزۀ سیستان قدیم نوشته شده است و زبان فارسی میانه (پهلوی) فراوان است.