معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ترجمه‌های فارسی قرآن که حاوی لغات و ترکیبات ناب و زیبای کهن فارسی است، گنجینه‌هایی گرانبها در ادبیات این مرزوبوم به شمار می‌آید. تلاش در جهت شناختن و شناساندن این میراث گرانسنگ و استفادۀ بهینه از آن برای اعتلای زبان و ادب فارسی، کاری باارزش و خدمتی ارزنده به ادبیات و جامعۀ ادب‌دوستان و ادب‌پژوهان است و هدف است که در این کتاب دنبال می‌شود.

از جملۀ ترجمه‌های باارزش کهن، ترجمۀ موجود در موزۀ حضرت شاهچراغ (ع) است. این ترجمه در دو مجلد صحافی شده و در دفتر نسخه‌های خطی موزه با شماره‌های 297 و 298 و در فهرست کتب خطی کتابخانۀ آستان احمدی با ردیف‌های 1 و 2 معرفی شده است. این دو جلد بنا بر قول معروف در اقدامات عمرانی که به منظور گسترش فضای حرم احمدی و محمدی (ع) انجام شده، از درون طره‌های بالای ایوان شاهچراغ (ع) به دست آمده و بخش اعظمی از ترجمه‌ای کهن از قرآن مجید را شامل می‌شود (حدود 23 جزء). مجلد اول با آیۀ 153 سورۀ بقره آغاز شده و با آیۀ 56 سورۀ اسراء به پایان می‌رسد. مجلد دوم با آیۀ 30 سورۀ نور آغاز شده و با آیۀ 20 سورۀ دهر پایان یافته است.

در این دو مجلد، متن قرآن با نوعی خط محقق آمیخته با نسخ ناپخته و شکل‌نگرفته و ترجمۀ آن به خط نسخ آمیخته با نستعلیق نگارش یافته است. مرکب آیات سیاه‌رنگ و مرکب ترجمه سرخ‌رنگ است. آغاز سوره‌های کلمۀ «الله»، آیۀ «بسم‌الله الرحمن الرحیم» و دایرۀ بین آیه‌ها در تمام قرآن مذهب است. در حاشیۀ آغاز هر سوره، توضیحات دربارۀ فضیلت آن سوره به خط کاتب ترجمه و با مرکب سیاه‌رنگ دیده می‌شود که به دلیل پوسیدگی کاغذ برخی از این توضیحات از بین رفته است.

به دلیل آنکه ابتدا و انتهای کتاب افتاده، مترجم، کاتب، تاریخ ترجمه و تاریخ کتابت معلوم نیست. تاریخ کتابت متن و ترجمه از روی قراین خطی به حدود قرن هفتم تا نهم بازمی‌گردد. البته ترجمۀ قرآن که فارسی ماوراءالنهری است، به‌یقین از روی ترجمه‌ای کهن‌تر که احتمالاً متعلق به قرن پنجم هجری بوده، نوشته شده است.

با آنکه ترجمه تحت‌اللفظی است و مترجم سعی در به‌کارگیری ترجمۀ مقید و لفظ به لفظ دارد، اما در مواردی نیز دریافت‌های خود و دیگران را با آوردن لفظ «قیل» یا «گفتند» در قالب جملاتی بسیار کوتاه و موجز در متن یا حاشیه می‌آورد و صورت تفسیرگونه‌ای هرچند جزئی به ترجمه می‌بخشد. این توضیحات و تفسیرها بسیار مفیدند و رفع ابهام از لفظ و کلام می‌کنند.

در این ترجمه موارد بسیار متعددی از عدم تطابق بین فعل، فاعل، مفعول، ضمیر، صفت و ... از نظر زمان، نوع، افراد و جمع در متن عربی قرآن و معادل فارسی آن در ترجمه وجود دارد که برخی اشتباه کاتب یا مترجم است و بعضی را می‌توان به اختلاف قرائات هفتگانۀ قرآن کریم نسبت داد؛ بدین معنی که ترجمه متعلق به یکی از قرائت‌های مشهور بوده و کاتب بدون درنظرگرفتن این امر، مبادرت به بازنویسی آن در قرآنی با قرائت دیگر کرده و از اینجا اختلاف و عدم همخوانی بین متن و ترجمه پیش آمده است.

از دیگر ویژگی‌های این ترجمه، استفاده از لغات یا ترکیبات خاص متون نثر قرآنی است. بعضی از این لغات و ترکیبات با دیگر متون مشترک است و بعضی مخصوص این ترجمه است و در دیگر ترجمه‌ها یافت نمی‌شود؛ برای مثال ترکیباتی مانند «این جهان» و «آن جهان» در ترجمۀ «الدنیا» و «الاخرة» یا لغاتی مانند «انبازگویان»، «گرویدکان»، «ناگرویدگان» در ترجمۀ «المشرکون»، «المؤمنون» و «الکافرون» مواردی است که در بیشتر ترجمه‌ها دیده می‌شود؛ اما لغات و ترکیباتی چون «آنت» در ترجمۀ «ذلک» و تلک» و «جزکی» در ترجمۀ «لکن» و .... نمونه‌هایی است که یا در ترجمه‌های دیگر به کار نرفته یا بسیار محدود است.

در پایان کتاب فهرست کامل لغات، ترکیبات و اصطلاحات نادر این ترجمه آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمۀ مصحح

ترجمۀ قرآن موزۀ شاهچراغ (ع)

تعلیقات

نمایه‌ها

کتاب‌نامه