معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

از دیدگاهی تاریخی و جغرافیایی، ایران همواره به شکل «مرکزی» شناخته شده است. از نظر جغرافیایی، مرکزی بین خاورمیانه در غرب و شبه قارۀ هندوستان در شرق و بین استپ‌های روسیه و بخش‌های جنوبی آسیای مرکزی در شمال و خلیج فارس در جنوب بوده است. ایران از نظر تاریخی از زمان‌های بسیار دور از ایجاد سازماندهی‌های بزرگ دولتی در خاورمیانۀ باستان و مصر گرفته تا جنبش‌ها و حرکت‌های بزرگ هلنیستی که بعد از ظهور اسکندر مقدونی به وقوع پیوسته را به یکدیگر پیوند داده است. با توجه و اتکا به نظر مورخان یونانی، نخستین امپراتوری ایرانیان، یعنی حکومت‌های کورش کبیر، داریوش کبیر و خشایارشاه هم‌زمان با دورۀ کلاسیک در یونان بوده است؛ درحالی‌که از دیدگاه شرق باستان این دوره سازندۀ پایانی و در عین حال سنتزی بوده است.

این کتاب کوشیده است وضعیت تاریخی ـ فرهنگی ایران و سرزمین‌های همجوار آن را با زبانی ساده و با این وجود علمی برای خوانندگان توضیح دهد و تشریح کند؛ به همین دلیل از آوردن منابع و مآخذ پیچیده در متن خودداری شده است.

در بخش درآمد کتاب ترجیح داده شده است متن کامل یکی از نوشته‌های ارزشمند ایران‌شناس بزرگ ایتالیایی «گراردو نیولی» برای نشان‌دادن وزن و اعتبار فرهنگی ایران آورده شود. در این متن نیولی به‌زیبایی وضعیت فرهنگی فلات ایران را از ابتدا تا کنون ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد چگونه با وجود گذشت ایام این وزن و ارزش همچنان به اعتبار خود باقی است.

فصل نخست کتاب به تعریف برخی از اصطلاح‌های باستان‌شناسی آورده‌شده در متن می‌پردازد. در فصل دوم دو انقلاب رخ‌داده در دنیای باستان تعریف‌شده از سوی «گوردون چایلد» باستان‌شناس استرالیایی، یعنی «انقلاب نوسنگی یا کشاورزی» و «انقلاب شهری» که باعث دگرگونی زندگی بشر شده، بررسی می‌شوند. در این فصل پس از تعاریف معمول مسائلی چون چگونگی ایجاد و ادارۀ شهرها، شیوۀ استفاده از بناهای همگانی، تولیدات، مبادلات تجاری، تخصص‌گرایی و به‌وجودآمدن طبقه‌های اجتماعی که هر کدام از آنها تأثیری بسزا در پیشرفت‌های بشری و زندگی اجتماعی انسان داشته‌اند، تشریح می‌شود.

فصل سوم کتاب از چهار بخش جداگانه تشکیل شده است؛ در بخش نخست به توصیف وضعیت جغرافیایی و طبیعی فلات ایران پرداخته می‌شود. بخش دوم این فصل به بررسی چگونگی استقرار انسان‌های نخستین اختصاص یافته است. بخش سوم این فصل نگاه به مراحل گذر انسان از روستانشینی به شهرنشینی و شرایط پیش‌آمده در فلات ایران برای تبدیل روستاها به شهرهای بزرگ و پرجمعیت دارد. آخرین بخش این فصل به تشریح برخی از شهرهای ایرانی در خلال دوران شهرنشینی می‌پردازد و چهار شهر مهم این دوران یعنی حصار دامغان، شهداد کرمان، شوش خوزستان و شهرسوختۀ سیستان را معرفی می‌کند.

فصل پایانی کتاب اختصاص به بررسی همسایگان ایران یعنی چهار ناحیۀ جغرافیایی آسیای مرکزی، فلات آناتولی، بین‌النهرین و دشت سند اختصاص دارد. در بخش مربوط به آسیای مرکزی پس از مقدمه‌ای دربارۀ این ناحیه، چهار محوطۀ مهم آلتین‌تپه، گئوکسیور، گنورتپه و نمازگاه معرفی شده‌اند. بخش بعدی فصل به معرفی فلات آناتولی اختصاص دارد و پس از توصیف محوطه‌های باستانی بغازکوی و چاتال‌هیوک، امپراتوری هیتی‌ها به‌اختصار معرفی شده است. بین‌النهرین موضوع بخش دیگر این فصل است که در آن پس از تشریح عمومی بین‌النهرین، شهرها و امپراتوری‌های مهم این سرزمین، یعنی آشور، آکاد، ابلا، بابل، نیمرود و نینوا به ترتیب معرفی شده‌اند. بخش آخر این فصل به معرفی تمدن‌های شبه قاره هند اختصاص یافته است که در آن ابتدا شرحی از وضعیت عمومی هند باستان آمده و سپس محوطه‌های دوران شهرنشینی شبه قاره، یعنی کالی بنگان، لوتال، هاراپا و موهنجودارو بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌درآمد

درآمد: تمدن ایرانی

فصل اول: تعاریف

فصل دوم: دو انقلاب در دنیای باستان

فصل سوم: ایران

فصل چهارم: همسایگان ایران

الف) آسیای مرکزی

ب) آناتولی

ج) بین‌النهرین

د) جهان هندی

برای آگاهی بیشتر (کتاب‌نامه)