معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سهروردی حکمت ایرانی یا فُرس قدیم را در کتاب خویش موسوم به «حکمة الاشراق»، به نحو بی‌سابقه‌ای زنده ساخته است، چنان‌که خود در کتاب «کلمة التّصوّف» با عبارت‌هایی به‌یادماندنی چنین می‌نگارد: «و قد أحیینا حکمتهم النوریة الشریفة الّتی یشهد بها ذوق افلاطون و من قبله فی کتابنا المسمّی بحکمةالاشراق، و ما سبقت إلی مثله». همایش «سهروردی و احیاء حکمت فهلوی» که در شهریور ماه 1399 در مؤسّسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران برگزار شد، بررسی چگونگی این احیا را با رجوع به منابع باستانی و به‌ویژه شاهنامه و کتب پهلوی و نصوص وحی و تنزیل قدیم - یعنی اوستا - و نیز کاوش در طرایق مزدایی، اعم از زُروانی و مهری و مزدکی، وجهۀ همّت خود قرار داد.

شهاب‌الدین سهروردی جزء اولین حکیمانی است که متوجه مشرق و مغرب دانایی و حکمت شد و از آن سخن گفت. هرچند گفته می‌شود ابن‌سینا در اواخر عمر ملتفت مشرق فکرت شده و در کتابی مفقود به نام «حکمة المشرقیة»: از آن سخن رانده، به هر تقدیر، منظومۀ فلسفی او که به سهروردی نیز رسیده، چنین نیست و این سهروردی است که حکمت خویش را بر بنیادی مشرقی نهاده است. ازآنجاکه این حکمت، حکمتی است از سرچشمۀ نور متافیزیکی، به معنای جغرافیایی کلمه، «مشرقی» نیست.

سهروردی نسبت میان انوار قاهره را در آثار خود شرح داده است: نور بالاتر، قاهر بر نور پایین‌تر و نور پایین‌تر، عاشق نور بالاتر است. از طرف دیگر در دینکرد که یکی از متون پهلوی است، نور پایین‌تر نسبت به نور بالاتر با صفت trasagahih شناخته شده است. به نظر می‌رسد که این توصیف متن پهلوی با سخن شیخ اشراق در تعارض و ناسازگاری است و همخوانی ندارد. واژۀ trasagahih در زبان پهلوی به معنای گرامیداشت و احترام است و نه ترس و لرز. تعلیم سهروردی دربارۀ نسبت دوگانۀ قهر و محبت، ریشه در اعماق سنت معنوی هند و ایرانی دارد.

در این کتاب، مقالات همایش با ارتباط بیش یا کم به موضوع اصلی، با تبویب وافی و ویرایش کافی در یک مجلّد با عنوان «فهلوی‌نامه» گردآوری شده است. بدیهی است همایشی در زمینۀ مطالعات بین‌رشته‌ای که در آن علوم و فنون گوناگونی مانند منطق و فلسفه، تاریخ و باستان‌شناسی، ادب فارسی و ادب عربی، فلسفۀ اسلامی و فلسفۀ غرب، فلسفۀ سیاسی و جامعه‌شناسی، فولکلور و فلسفۀ هنر، فرهنگ و زبان‌های باستانی و ادیان و عرفان، در بزم با فرّ و شکوه اشراق روبه‌روی یکدیگر می‌نشینند، ناگهان و در یک چشم بر هم زدن به مقصود بزرگ خود نائل نمی‌شود، ولی همین که توجّه اهل بصائر به اهمّیّت این‌گونه مسائل تطبیقی جلب شده باشد، می‌توان گفت که همایش در کار خود تا حدودی موفّق بوده است.

مقالات کتاب در هشت باب به ترتیب موضوعات عبارت‌اند از: حکمت اشراق، حکمت ایران باستان، حکمت چین و هند و یونان، عرفان و طریقت، هنر و ادب، فرهنگ عامه، فلسفۀ اسلامی و منطق اشراقی. در مجموع در این کتاب 37 مقاله آورده شده است که هر کدام از جنبه‌ای به دیدگاه‌های سهروردی می‌پردازد. به طور کلی این همایش کشف گونه‌ای دیگر از حکمت اشراق را که کمتر به آن توجه و اهتمام شده بود، وجهۀ همت خویش قرار داده بود؛ یعنی بررسی نسبت حکمت اشراق سهروردی با سوابق باستانی حکمت و عرفان در سرزمین ایران.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچۀ فهلوی‌نامه/ بابک عالیخانی

سهروردی و تجدید حکمت ایرانی/ شهرام پازوکی

باب نخست: حکمت اشراق

بزرگداشت روشنان فلکی در حکمت اشراق/ یانس اشوتس

بررسی جایگاه هستی‌شناسی نور در اندیشۀ اشراقی/ سیداحمد غفاری قره‌باغ

گذار از حماسۀ پهلوانی به حماسۀ عرفانی: تأملاتی در وجوه سیاسی حکمت اشراق/ احمد بستانی

نگاه فراتاریخی و پدیدارشناسانۀ سهروردی به فلسفۀ اشراق/ سیدرضی موسوی گیلانی

نسبت فلسفۀ سهروردی و تفکر شیعی از دیدگاه هانری کربن/ حسن سیدعرب

خمیرۀ ازلی حکمت نزد سهروردی/ فاطمه کوکرم، عبدالله صلواتی

باب دوم: حکمت ایران باستان

مطالعۀ تطبیقی امشاسپندان در گاهان و نظام نوری سهروردی/ مینا کامبین

تجلی امشاسپندان در متن گزیده‌های زادسپرم/ حمیدرضا شمس‌نیا، مصطفی فرهودی

جایگاه خرّه و رای در حکمت اشراق/ کلثوم غضنفری، زهرا ثبوت

خُرّۀ کیانی از ایلام باستان تا سهروردی/ امین شاه‌وردی

پویایی و ثبات طبیعت در فلسفۀ ایران باستان به روایت سهروردی/ علی‌اکبر ناسخیان، سیدمحمدعلی دیباجی

باب سوم: حکمت چین و هند و یونان

رویکردی اشراقی به رمز نور در متون حکمی چین باستان/ سیده مریم اصفهانی

بررسی تمثیل ودایی خورشید در پرتو فلسفۀ اشراق/ اسماعیل رادپور

بازتاب حکمت هندو در انواریه (شرحی بر حکمة الاشراق سهروردی)/ رضا اسدپور، روشنک جهانی

معنای حرکت در اندیشۀ هراکلیتوس/ سیدامیررضا ضیائیان نوربخش

بازاندیشی نسبت معقول به محسوس نزد افلاطون با نظر به پرسش از چیستی مدرنیته/ سعید بینای مطلق

نقدی بر آرای جان والبریج در حوزۀ سهروردی‌پژوهی/ زهرا زارع

باب چهارم: عرفان و طریقت

صیرورت علمی در نزد سهروردی و نسبت آن با وحدة الشهود/ مریم اسدیان

وحدت وجود در متن آثار شیخ اشراق/ سیدمیلاد مقیمی

در جستجوی درویش خرسند از حکمت ایرانی تا عرفان اسلامی/ مهران رهبری

تأویلات اشراقی حکیم سبزواری از آیات و ادعیه/ طاهره کمالی‌زاده

آیین اشراق: خودآگاهی در تعلیم امروز/ مهدیه سیدنورانی

باب پنجم: هنر و ادب

«روح مکان» در چشم‌انداز حکمت سهروردی؛ نگرشی اشراقی به یک مفهوم معاصر معماری/ عارف امامی‌مهر

مخمس سهروردی بر قصیدۀ بردۀ کعب بن زهیر/ علی‌اصغر مقصودی

نمادشناسی تطبیقی رنگ‌ها در اندیشۀ شیخ اشراق و در شمایل‌های مهرپرستی/ محسن کرمی

شرح داستان اکوان دیو در پرتو حکمت اشراق/ بابک عالیخانی

سیمرغ داستان رستم و اسفندیار: در گذر از فردوسی به سهروردی/ شهین اعوانی، رضا کوهکن

سیمرغ اوستایی، سیمرغ اشراقی/ حسن بلخاری قمی

باب ششم: فرهنگ عامه

بازتاب برخی عناصر و مؤلفه‌های اشراقی در فولکلور ایران/ محمد جعفری قنواتی

فرهنگ عامه پهلوانی از نگاه سهروردی/ نرگس کاظمی‌فرد

باب هفتم: فلسفۀ اسلامی

اسلامی‌شدن فلسفۀ یونانی و ظهور فلسفۀ اسلامی بالمعنی الاعم/ منوچهر صدوقی سها

رویکردی تطبیقی به مفهوم وحدت از دیدگاه سهروردی و ابن‌سینا/ رضا عباسی

تحلیل براهین اثبات وجود خدا در اشارات و تنبیهات ابن‌سینا و تلویحات سهروردی/ محمدمهدی داور، فاطمه محمدی سلامیان

پاسخ ملامحمدحسن هردنگی به شبهات وارد بر علم واجب تعالی از دیدگاه شیخ اشراق/ کمال غوث

باب هشتم: منطق اشراقی

مبانی حکمی شیخ اشراق در تبدیل همۀ قضایا به موجبۀ کلیۀ ضروریه/ زهرا کاظمی‌فرد

جایگاه بحث مغالطه در منطق سهروردی/ سیماسادات نوربخش

راهکار تواتر در تعمیم شهود عرفانی در نظرگاه سهروردی/ احمد ابراهیم‌زاده، هاتف خوردبین