معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مصطفی‌قلی‌ بیات ملقب‌ به‌ صمصام‌الملک‌، سیاستمدار و بانی‌ کشاورزی‌ نوین‌ ایران‌ بود. وی‌ فرزند حاج‌ عباسقلی‌خان‌ سهم‌الملک‌، مالک‌ عمده‌ و نمایندۀ مجلس‌ بود. در 1267 ش‌ در سلطان‌ آباد (اراک‌) متولد شد. تحصیلات‌ معمول‌ زمان‌ را نزد معلمان‌ خصوصی‌ فراگرفت‌. سپس‌ به‌ روسیه‌ رفت‌ و در رشتۀ کشاورزی‌ ادامه‌ تحصیل‌ داد. پس‌ از خاتمۀ‌ تحصیلات‌ به‌ ایران‌ بازگشت‌ و به‌ کار کشاورزی‌ پرداخت‌. در 1296 ش‌ مجدداً به‌ اروپا رفت‌ و در فرانسه‌ به‌ مدرسۀ‌ فلاحتی‌ وارد شد. پس‌ از چهار سال‌ تحصیل‌ به‌ ایران‌ بازگشت‌ و به‌ استخدام‌ وزارت‌ فوائد عامه‌ و تجارت‌ درآمد. در شهریور 1303، سردار سپه‌ رضاخان‌ در کابینۀ‌ خود تغییراتی‌ داد و سردار معظم‌ خراسانی‌ (عبدالحسین‌ تیمورتاش‌) را به‌ وزارت‌ فوائد عامه‌ و تجارت‌ منصوب‌ کرد و او نیز مصطفی‌قلی‌ بیات‌ را به‌ معاونت‌ خویش‌ برگزید. در اردیبهشت‌ 1306 نیز که‌ حسین‌ علاء به‌ وزارت‌ فوائد عامه‌ رسید، مصطفی‌قلی‌ بیات‌ را به‌ معاونت‌ خویش‌ برگزید.

وزارت‌ فوائد عامه‌ و تجارت‌ در 16 فروردین‌ 1309 منحل‌ گردید و به‌ جای‌ آن‌ دو وزارتخانۀ اقتصاد ملی‌ و طرق‌ و شوارع‌ تشکیل‌ شد. محمدعلی‌ فروغی‌ ذکاءالملک‌، به‌ وزارت‌ اقتصاد ملی‌ تعیین‌ گردید و بلافاصله‌ مصطفی‌قلی‌ بیات‌ را به‌ معاونت‌ خویش‌ انتخاب‌ کرد. در دی‌ 1309، مهدی‌قلی‌ هدایت‌ رئیس‌الوزرا، در کابینۀ خود تغییراتی‌ داد. در این‌ تغییرات‌ مصطفی‌قلی‌ بیات‌ نیز تغییر سمت‌ داد و به‌ معاونت‌ وزارت‌ کشور تعیین‌ شد. در شهریور 1312 مهدی‌قلی‌ هدایت‌ از رئیس‌الوزرایی‌ کناره‌گیری‌ کرد و محمدعلی‌ فروغی‌، وزیر امورخارجه‌ به‌ نخست‌وزیری‌ منصوب‌ شد. وی‌ مصطفی‌قلی‌ بیات‌ را به‌ریاست‌ ادارۀ ‌کل‌ فلاحت‌ و ادارۀ ‌کل‌ صناعت‌ منصوب‌ کرد. در آذر 1314 که‌ محمود جم‌ به‌ نخست‌وزیری‌ منصوب‌ شد، مصطفی‌قلی‌ بیات‌ در ریاست‌ ادارۀ‌ کل‌ فلاحت‌ ابقا شد. وی‌ در 1316 شمسی درگذشت‌.

بیات‌ از بنیانگذاران‌ کشاورزی‌ نوین‌ ایران‌ و مؤسس‌ دانشکدۀ‌ کشاورزی‌ کرج‌ بود. همچنین‌ وی‌ نخستین‌ دبیرستان‌ پسرانۀ اراک‌ را تأسیس‌ کرد که‌ صمصامیه‌ نام‌ گرفت‌. مصطفی‌قلی بیات صمصام‌الملک مردی بود به تمام معنا مطلع از امور کشاورزی کشور. او با تجربه‌ای که در خانوادۀ خود آموخته بود و با تحصیلاتی که در دانشکده کشاورزی گرینیون کرده و مسافرت‌های زیادی که در نقاط مختلف اروپا برای تکمیل اطلاعات خویش نموده بود، شخصی بود که از هر جهت برای ادارۀ امور کشاورزی ایران آفریده شده بود. او مردی بود توانا در کار، وجودی بود فکور و مدبر و وارد در رموز پیچ‌درپیچ سیاست.

در این کتاب افزون بر یادداشت‌هایی دربارۀ مصطفی‌قلی بیات، خاطراتی از او نیز آورده شده است. همچنین به سرگذشت‌نامۀ او در خلال مطالب کتاب می‌توان پی برد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار/ علی‌اکبر سیاسی، رئیس دانشگاه تهران

نگاهی کوتاه به زندگی و خدمات مصطفی‌قلی بیات/ احمد حسین عدل، وزیر کشاورزی

مرگ بیات (شعر)/ نظام وفا

یادداشت سعید نفیسی، استاد دانشگاه

احوال و اخلاق مصطفی‌قلی بیات/ علی‌نقی وزیری، استاد دانشگاه

خدمات صمصام‌الملک بیات به کشاورزی ایران/ حمید صادق نوبری