معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تا همین چند دهۀ گذشته منابع چاپی کهن اغلب همراه با نسخه‌های خطی و آن هم به صورت اجمالی و تنها با اشاره به چاپی یا خطی‌بودن اثر فهرست می‌شدند؛ اما رفته‌رفته مواجهۀ آگاهانه‌تر و تخصصی‌تر اهل علم با این قبیل منابع چاپی، جایگاه آنها را نزد نسخه‌شناسان و پژوهشگران حوزه‌های مختلف فکری تغییر داد؛ به گونه‌ای که در رویکرد جدید این آثار به صورت مستقل و با ذکر بسیاری از جزئیات محتوایی و فیزیکی فهرست می‌شوند.

یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های کتاب‌های چاپی قدیم ایران که تا کنون چنان‌که باید مورد توجه قرار نگرفته، کتابخانۀ مسجد اعظم قم (آیت‌الله بروجردی) است. این کتابخانه با دارابودن نزدیک به بیست‌هزار جلد کتاب چاپی قدیمی یکی از منحصربه‌فردترین کتابخانه‌های ایران از حیث تعداد، تنوع موضوعی، تاریخ و جغرافیای نشر به شمار می‌رود.

هرچند امروزه تعداد آثار این کتابخانه نزدیک به دویست‌هزار جلد است و مجموعه‌ای از کتاب‌های اهدایی، وقفی و خریداری‌شده را دربر می‌گیرد، بیراه نیست گفته شود بدنۀ اصلی منابع کتابخانه، گنجینۀ مرحوم محمد رمضانی صاحب انتشارات «کلالۀ خاور» است که پس از عمری کوشش و خون دل خوردن برای تهیه و جمع‌آوری این منابع، آنها را به کتابخانۀ مسجد اعظم اهدا کرد. او در 63 سال عمر مفید خود صاحب قرائت‌خانه، کتابفروش، ناشر، چاپخانه‌دار، مصحح و احیاگر متون کهن، کتاب‌شناس، مجله‌دار، نایب‌رئیس و رئیس اتحادیۀ ناشران و کتابفروشان تهران و دارندۀ غنی‌ترین مجموعۀ کتابخانۀ خصوصی در روزگار خود بود. بنا بر وصیت محمد رمضانی حدود چهل‌هزار کتاب چاپی و بیش از دوهزار نسخۀ خطی مجموعۀ شخصی وی به کتاخانۀ مسجد اعظم قم سپرده شد.

فهرست حاضر دربردارندۀ کتاب‌شناسی حدود هشت‌هزار عنوان کتاب چاپ سنگی منتشرشده در ایران عصر قاجار و نیز کشورهای مختلفی چون شبه قارۀ هند و ترکیه است که در کتابخانۀ آیت‌الله العظمی بروجردی یا مسجد اعظم موجودند. بخش اعظم این مجموعه متعلق به گنجینۀ مرحوم محمد رمضانی است و بی‌شک می‌توان آن را یکی از کامل‌ترین و بزرگ‌ترین آرشیوهای کتاب‌های چاپ سنگی در ایران دانست.

کاربرگۀ این فهرست مشتمل بر بیش از شصت فیلد اطلاعاتی مختلف است که به صورت زیر تنظیم شده است: الف) کتاب‌شناسی: آغاز هر مدخل شمارۀ مسلسلی است که مدخل را از کتاب قبل و بعد خود جدا می‌کند. در ابتدای سطر نام کتاب و روبروی آن زبان یا زبان‌هایی که کتاب بدان‌ها نوشته شده، ذکر شده است. در بخش بعد نام پدیدآورندگان کتاب ثبت شده است.

ب) چاپ‌شناسی: منظور ارائۀ کلیۀ اطلاعات در خصوص چاپ کتاب است؛ در این فهرست ابتدا شهری که کتاب در آن چاپ شده و در صورتی که اطلاع دقیقی از شهر موجود نبوده، نام کشور ذکر شده است. بعد از ذکر مکان چاپ، نام چاپخانه یا ناشر آمده است. سپس تعداد مجلد یا جلد کتاب و نوع قطع کتاب به صورت کلی ذکر شده است.

ج) موضوعات: با استفاده از شیوۀ «سرعنوان‌های موضوعی فارسی» در کتابخانۀ ملی، به ارائۀ موضوعات کتاب‌ها پرداخته شده است.

د) ویژگی‌های ظاهری: در این بخش به نوع خط کتاب‌ها، آرایه‌های مختلف به‌کاررفته در آنها چون سرلوح، تصاویر کتاب‌ها و اطلاعات دیگری از قبیل صفحات فاتحه و انجام، همچنین فهرست مطالب و مهرهای چاپی با درج سجع و شکل آنها ذکر شده است.

هـ) شمارۀ بازیابی کتاب: در آخرین سطر اطلاعات کتاب، شمارۀ ثبت هر کتاب در کتابخانه بیان شده است.

و) نمای‌ها: در جلد آخر کتاب برای تسهیل و تسریع دستیابی پژوهشگران به اطلاعات این فهرست کوشیده شده است طیف وسیع و متنوعی از اطلاعات در قالب نمایه‌هایی با این عناوین تهیه و تنظیم شود: عنوان کتاب‌ها، پدیدآورندگان، سایر پدیدآورندگان، خوشنویسان، تصویرگران، اماکن، چاپخانه‌ها و ناشران، مهرها و موضوعات.

ط) بخش پایانی کتاب فهرست گزیده‌ای از تصاویر کتاب‌ها (بر روی جلد و داخل متن) است که با هدف بازنمایی تصویری عینی‌تر از کتاب‌های چاپ سنگی در دوره‌های مختلف تنظیم شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فهرست (به ترتیب حروف الفبا)

نمایه‌ها

تصاویر