معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دیار فارس که از دیرباز به قول سعدی «مجمع اهل دل است و مرکز علمای متبحر» شاعران شیرین‌گفتار بسیاری را در طول قرون و اعصار در دامان خویش پرورده است که وقتی تاریخ شعر فارسی از دوران شیخ روزبهان به بعد مرور می‌شود، مشاهده می‌گردد در هر قرن و دورانی از شهرها و آبادی‌های این سرزمین هنرپرور، شعرای نامداری چون اهلی و شاهداعی و عرفی و مکتبی و بابافغانی و .... ظهور کرده و سرگرم سخنوری و نام‌جویی بوده‌اند که هر یک در کمال‌بخشیدن به صورت و معنای شعر فارسی نقشی ایفا کرده‌اند. در این میان شاعران دورۀ بیداری ـ عصر قاجاریه ـ توانسته‌اند تا حدودی در تحول و نوسازی شعر فارسی سهمی داشته باشند و زمینه را برای همگام‌شدن شعر با تحولات و توقعات اصیل دوران ما مهیا سازند؛ میرزا عبدالحسین بهمنی یکی از مصادیق این ادعاست.

میرزا عبدالحسین بهمنی در سال 1277 شمسی در قریۀ حسین‌آباد (بهمن) آباده متولد شد. تحصیلات مقدماتی و دبیرستان را در شیراز به پایان رساند. استعداد و توانایی وی چنان بود که بر دو زبان عربی و انگلیسی تسلط یافت. در همان دوران جوانی سفری به هندوستان کرد و بعد از بازگشت از هند در شهر هنرپرور شیراز ساکن شد و به استخدام ادارۀ مالیه درآمد. در این زمان آشفتگی اوضاع جهان بر ایران نیز سایه افکنده بود و بر نابسامانی‌های درونی آن می‌افزود. او در چنین معرکه‌ای پا به عرصۀ وجود ادبی گذاشت. وی که مردی حساس و وطن‌دوست بود، در بازگشت از هند با انجمن‌های ادبی در گوشه و کنار شهر آشنا شد؛ به عضویت انجمن ادبی سالار درآمد و همراه دیگر شاعران این دوره توصیف‌کننده و منتقد اوضاع نابسامان جامعۀ خود شد. او در سال 1325 شمسی هنگام شنا بر اثر سکته در استخر باشگاه شرکت نفت در آبادان زندگی را وداع گفت.

میرزا عبدالحسین در فلسفه و علوم اسلامی دستی داشت؛ به گونه‌ای که بیشتر اشعارش دربرگیرندۀ تلمیحات و تضمین‌هایی از اخبار و احادیث و آیات قرآن است. ظهور و بالش وی در عرصۀ شعر که از همان اوان جوانی آغاز شد، مصادف با تحولات و دگرگونی‌های بعد از مشروطه در ایران است. درنتیجه افکار و اشعار او از تحولات دوران خود تأثیر پذیرفته و شعر او آینه تمام‌نمای جامعه می‌شود.

ذکر ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌های تاریخی و اجتماعی در شعر، نه‌تنها از وی شاعری متعهد و منتقد اجتماعی ساخته است، بلکه تسلط شاعر به فنون شعر و شاعری و صنایع بدیع از وی شاعری توانا با طبعی روان ساخته است. وی در انواع شعر از قبیل غزل، قصیده، مثنوی، مستزاد، قطعه، بحر طویل، ماده‌تاریخ، رباعی و دوبیتی تبحر دارد و برخی اشعارش حکایت از آشنایی وی بر دستگاه‌ها و نواهای موسیقی ایرانی دارد.

عمدۀ اشعار وی غزل و قصیده است که بیشتر جنبۀ تعلیمی و اجتماعی دارند؛ اما شیوۀ بیانش خشک و نصیحت‌وار نیست. هرجا که به توصیف و نقد یک وضعیت اجتماعی برمی‌خیزد، طنز را بن‌مایۀ بیان خود می‌سازد و تلخی واقعیت‌ها را با چاشنی طنز شیرین می‌کند. توجه خاص وی به طبقۀ رنجبر و زحمتکش که حاصل اوضاع نابسامان اجتماعی و تحت تأثیر مشروطه است، در تمامی اشعارش مشهود است.

از دیگر ویژگی‌های بارز شعری وی وسیع‌بودن گسترۀ لغات و واژه‌سازی چون مست‌آسا، آسمان‌پیمان و خرگردان است و اسم صوت ساختگی چون چکاچک، فشافش و به‌کاربردن واژه‌های انگلیسی در شعر است. با وجود اینکه در اشعارش تمثیل فراوان دارد، برخی ابیاتش خود قدرت تمثیل‌شدن دارد.

ازآنجاکه بیشتر اشعار بهمنی جنبۀ سیاسی و اجتماعی دارد و دربرگیرندۀ مطالب تاریخی است، سعی گردآورنده بر آن بوده است که با درج توضیحات مفصل ذیل اشعار، دربارۀ وقایع سال‌های مختلف با تکیه بر منابع موثق تاریخی اشعار را شرح و بسط دهد و در ضمن شمه‌ای از آنچه در این سال‌های مشوش و پرآشوب جنگ جهانی و تسلط دولت‌های بیگانه بر جان و مال مردم رفته است، بیان شود. به همین دلیل اشعار بنا به تاریخ سرایش از 1296 تا 1325 شمسی تنظیم شده‌اند. در اصل نسخۀ خطی دیوان اشعار بهمنی بیشتر تاریخ‌ها هجری قمری است که به هر دو صورت ذکر شده است.

این دیوان شامل انواع قالب‌های شعری قصیده، غزل، مثنوی، مسمط، چهارپاره، دوبیتی و رباعی است. اساس تفکیک قصیده و غزل بر بیش از پانزده بیت برای قصیده است.