معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

از زمانی که بشر بیابانگردی را رها کرد و زندگی اجتماعی را پذیرفت، آزادی‌های فردی او محدود شد و به قوانین و مقررات اجتماعی گردن نهاد. این قوانین و مقررات گرچه در ابتدا می‌توانست امنیت و راحتی او را تا حدودی تأمین کند؛ ولی از آنجا که عده‌ای از این افراد نیرومندتر بودند و داخل اجتماعات دست به بهره‌کشی و ظلم و ستمگری زدند و حاصل کار و دسترنج گروهی دیگر را به غارت می‌بردند، بی‌عدالتی و ستم آشکار شد و این ستمگری افراد منصف و آگاه و مردم‌دوست را بر آن داشت تا از راه‌های مختلف افراد را از حقوق خود آگاه کنند و حقیقت و کرامت انسانی را تبلیغ نمایند. یکی از راه‌های بیان حقیقت و استمرار عدالت، مطبوعات بود که میدان وسیعی از زشتی‌ها و زیبایی‌های جامعه و راه ستیز و مبارزه با نادرستی و کج‌روشی و خودکامگی را نشان می‌داد.

بنابراین مطبوعات به عنوان یک ابزار برنده و یک چراغ نوردهنده همیشه در دست مبارزان و فراراه ستمدیدگان قرار داشته است؛ به‌ویژه که مطالب آن در قالب طنز نیشدار بیان شده و ستمگر را رسوا و ستم‌دیده را شاد و امیدوار کرده است. همین مسئله نگارنده را بر آن داشته تا تأثیر اینگونه نوشته و روزنامه را در دوران مشروطیت مورد بررسی قرار دهد؛ دورانی که بی‌شک یکی از پرحادثه‌ترین ادوار سیاسی و اجتماعی و ادبی این مرزوبوم است.

در حقیقت هدف این نوشتار، شناسایی نقش کاریکاتور و مطبوعات طنز در تنویر افکار عمومی در دوران مشروطه است. اینکه نقش نشریات طنز در علاقمند کردن عوام الناس به مطبوعات و سرنوشت سیاسی آن روشن شود و بررسی شود که آیا فضای اختناق حاکم در آن زمان موجب رشد و شکل‌گیری نشریات طنز بوده است یا خیر و آیا نشریات طنز در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و ادبی توانسته است تغییراتی نوین ایجاد کند؟

بدین ترتیب در این نوشتار، پس از تعریف طنز و وجوه تفاوت آن با سایر انواع فکاهه، به طور اجمالی به وضع عمومی و اجتماعی دوران قاجار قبل از مشروطیت اشاره شده و نقش مطبوعات طنز در برپایی و پویایی مشروطیت نگاشته شده است. از طرز تفکر مردم کوچه و بازار و بی‌خبری آنان از اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور یاد شده و تأثیر طنز منثور و منظوم بیان گردیده و علی اکبر دهخدا به عنوان نمونۀ نثرنویس تأثیرگذار و سید اشرف‌الدین حسینی مدیر روزنامۀ «نسیم شمال» به عنوان نمونۀ نظم‌نویس و نمونه‌ای از آثار آنان که بیش از همه مردم را به روزنامه‌های طنزآمیز علاقمند و جلب کرده‌اند، معرفی شده‌‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

دیدار با طنزپردازان در بهشت

بخش نخست: تعریف طنز و وجوه تفاوت آن با سایر انواع

فصل اول: تعاریف

فصل دوم: تفاوت طنز با هزل، فکاهه و هجو

بخش دوم: مروری بر دوران قاجاریه قبل از انقلاب مشروطه

فصل اول: خصوصیات کلی این دوره

فصل دوم: عوامل مؤثر در زمینه‌سازی انقلاب مشروطیت

بخش سوم: دوران مشروطیت و تولد روزنامه در ایران

فصل اول: خصوصیات کلی این دوره

فصل دوم: تولد روزنامه در ایران

بخش چهارم: ویژگی‌های نثر و شعر دورۀ قاجاریه و ادبیات طنز در دورۀ مشروطیت

فصل اول: نثر و شعر دورۀ قاجاریه و ادبیات مشروطه

فصل دوم: طنز در دوران مشروطیت

فصل سوم: نقش نشریات فکاهی در به ثمر رساندن انقلاب مشروطه

بخش پنجم: شب‌نامه‌ها، مطبوعات طنز و کاریکاتور دوران مشروطه

فصل اول: شب‌نامه‌ها و تأثیر آنها در لغو امتیاز توتون و تنباکو

فصل دوم: روزنامه‌های طنز قبل از صدور فرمان مشروطیت

فصل سوم: روزنامه‌های طنز پس از صدور فرمان مشروطیت تا کودتای 1229 ش.

فصل چهارم: تأثیر کاریکاتور در تنویر افکار مردم در دوران مشروطیت