معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ساحره‌کشی یکی از مهم‌ترین رخدادها در توسعۀ جامعۀ سرمایه‌داری و شکل‌گیری پرولتاریای مدرن بود؛ چراکه به‌کارگیری کارزار ترور علیه زنان که به هیچ پیگرد دیگری شبیه نبود، مقاومت دهقانان اروپایی را در برابر یورشی که اشراف و دولت علیه آنان راه انداختند ضعیف کرد. آن هم در زمانی که اجتماعی دهقانی پیش از آن بر اثر فشار مضاعف خصوصی‌سازی زمین، افزایش مالیات و توسعۀ کنترل دولتی بر هر سویه از حیات اجتماعی‌اش در حال فروپاشی بود. ساحره‌کشی دودستگی میان زنان و مردان را عمیق کرد؛ به مردان آموخت که از قدرت زنان بترسند و جهان آداب و رسوم، باورها و موضوعات اجتماعی‌ای را نابود کرد که وجودشان با انضباط کاری سرمایه‌داری ناسازگار بود و بدین‌گونه عناصر اصلی بازتولید اجتماعی را بازتعریف کرد.

«کالیبان و ساحره» مهم‌ترین و بی‌شک بحث‌برانگیزترین کتاب سیلویا فدریچی، حاصل تجربۀ طولانی او از سال‌ها مبارزۀ اجتماعی و فعالیت پژوهشی است. این کتاب در چارچوب پژوهش‌ها پیرامون «گذار به سرمایه‌داری» می‌گنجد؛ پژوهش‌هایی که می‌کوشد با بررسی زمینه‌ها و فرایندهای شکل‌گیری نظام سرمایه‌داری، نشان دهد این مناسبات اجتماعی که ایدئولوژی حاکم آن را طبیعی و ازلی و ابدی جا می‌زند، تا چه حد تاریخی و برساختۀ روندهای مشخص مادی است. با این وجود نویسنده در این کتاب دست‌کم از دو جهت منتقد مباحث مربوط به «گذار به سرمایه‌داری» است؛ نخست اینکه او باور دارد تحولات منتهی به تحکیم مناسبات سرمایه‌داری خون‌بارتر از آن است که بتوان به‌سادگی لفظ «گذار» را به آن اطلاق کرد؛ دوم اینکه نمرکز این مباحث که عمدتاً پیرامون شکل‌گیری کارگر «آزاد» مزدبگیر سیر می‌کند، سپهر بازتولید اجتماعی و ادغام کار غیرمزدی زنان در این حوزه را در استثمار کارمزدی نادیده می‌گیرد. نویسنده استدلال می‌کند اگر نیروی کار اصلی‌ترین عامل در تولید ثروت سرمایه‌داری است، نادیده‌گرفتن بازتولید نیروی کار بخش مهمی از سازوکارهای استثمار را پنهان می‌کند.

مهم‌ترین سؤال تاریخی کتاب این است که چگونه می‌توان اعدام صدها هزار «ساحره» را در سرآغاز عصر مدرن توجیه کرد و چطور می‌توان توضیح داد که چرا ظهور سرمایه‌داری با نبرد علیه زنان مقارن بود. پژوهشگران فمینیست چارچوبی را بسط داده‌اند که این مسئله را بسیار روشن می‌کند. باور عمومی این بود که ساحره‌کشی قصد نابودی کنترلی را داشت که زنان بر کارکرد تولیدمثلی‌شان اعمال می‌کردند و به هموارکردن راه رشد نظام مردسالار ظالمانه‌تری یاری رساند. از این‌رو نویسنده با واکاوی ساحره‌کشی در متن بحران اقتصادی و جمعیتی سده‌های شانزدهم و هفدهم و سیاست‌های زمین و کار در عصر مرکانتیلیسم آغاز می‌کند. کار نویسنده در این کتاب تنها طرحی ابتدایی از پژوهشی است که برای روشن‌کردن پیوندهای یادشده ضروری خواهد بود؛ به‌ویژه پیوند میان ساحره‌کشی و رشد تقسیم جنسیتی کار در آن عصر که پیگرد ساحره‌ها سویۀ کانونی انباشت و شکل‌گیری پرولتاریای مدرن در اروپا و نیز «دنیای نو» بود.

نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد اگر از منظر بازتولید نیروی کار به سرمایه‌داری بنگریم، آن را نه تحولی مترقی در مناسبات اجتماعی که ضدانقلابی برای نابودی پتانسیل‌های انقلابی موجود در جامعۀ آن دوران می‌یابیم. از سوی دیگر بنا بر استدلال فدریچی، انباشت بدوی تنها پدیده‌ای مربوط به خاستگاه‌های سرمایه‌داری در سده‌های شانزدهم و هفدهم نیست، بلکه نظم حاکم در پاسخ به هر بحران خود دور جدیدی از انباشت بدوی در هر گوشه و کنار جهان برپا می‌کند، فرایندی که ویژگی ذاتی آن افزایش نابرابری، بینواسازی گسترده و تشدید استثمار و تبعیض علیه زنان است. نویسنده در این کتاب می‌کوشد خاطرۀ تاریخ بلند مقاومت در برابر این مناسبات فاجعه‌بار را زنده کند و ریشه‌های نابرابری‌های جنسیتی و اجتماعی را در دل نظام سرمایه‌داری برملا کند.

این کتاب اثبات می‌کند که «گذار به سرمایه‌داری» سنگ محکی برای نظریۀ فمینیستی است؛ چراکه بازتعریف وظایف تولیدی و بازتولیدی و مناسبات مرد و زن که در این دوره می‌یابیم، در هر دو مورد با نهایت خشونت و مداخلۀ دولت، شکی در خصوصیت ساخته شدۀ نقش‌های جنسیتی در جامعۀ سرمایه‌داری باقی نمی‌گذارد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

قدردانی

پیش‌گفتار

درآمد

فصل اول: سراسر جهان باید بلرزد

فصل دوم: انباشت کار و تنزل جایگاه زنان: برساختن «تفاوت» در «گذار به سرمایه‌داری»

فصل سوم: کالیبان بزرگ: مبارزه علیه بدن‌شورشی

فصل چهارم: ساحره‌کشی بزرگ در اروپا

فصل پنجم: استعمار و مسیحی‌سازی

کتاب‌شناسی

نمایه