معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پرواضح و مبرهن است که در هر دورۀ تاریخی یک نفر زبده و یک نفر شاخص وجود دارد که با مطالعۀ تاریخ، درمی‌یابیم آن یک نفر چقدر می‌توانسته است بر آنانی که به لحاظ دورۀ زمانی، پس از خودش به دنیا آمده و زیسته‌اند، تأثیر بگذارد و همچنین تا حدی موفق بوده تا پیشینیان خود را در نام و آوازه زنده نگه دارد. با نگاهی به تاریخ فرهنگ و هنر این مملکت به‌درستی متوجه خواهیم شد در عصر معاصر، بهرام بیضایی آن یک نفر زبده و شاخص است که توانسته است به‌تنهایی بار گران هنر و فرهنگ سرزمینش را به دوش بکشد.

اگر بخواهیم میان هنرمندان سینما و تئاتر ایران به یک نام برسیم که در هر دوی اینها توانا و شاخص باشد، بی‌تردید بهرام بیضایی یکه‌تاز این هر دو است. او تنها چهرۀ تأثیرگذاری است که چه در سینما و چه در تئاتر، همواره موفق بوده و آثاری که به روی پرده یا صحنه آورده است، در زمرۀ آثار مانا در تاریخ سینما و تئاتر این سرزمین به شمار می‌رود.

بیضایی هرگاه در قامت فیلم‌ساز قرار گرفته است، آثار بحث‌برانگیز و قابل تحلیل بوده‌اند. او با «رگبار» به نوعی سینمای موسوم به موج نو را تثبیت می‌کند. با «غریبه و مه» به دل ناشناخته‌ها می‌زند و با «کلاغ» از خاطرات و خاطره‌سازی می‌گوید. با «چریکۀ تارا» تاریخ را به چالش می‌کشد و با «مرگ یزدگرد» حفره‌های تاریخی را پر می‌کند. در «باشو غریبۀ کوچک» به زیبایی‌های پنهان در آوار جنگ اشاره می‌کند و با «مسافران» تصویری شورانگیز ار مرگ ارائه می‌دهد. در تئاتر هم آثارش چنین حرف‌هایی دارند و بس بیشتر. آثار پژوهشی او هم هر کدام اثری متقن و مستدل برای فرهنگ و هنر ایران است. آثاری همچون پژوهش‌هایش دربارۀ تئاتر در ایران و ژاپن و هند و چین تا اثر فاخری به نام «هزارافسان کجاست» که ریشه‌های قصه‌گویی در ایران را بررسی و تحلیل کرده است.

هر اثری که توسط بیضایی تولید شده است؛ اعم از فیلم کوتاه، فیلم بلند، تئاتر، فیلم‌نامه، نمایش‌نامه و هر اثر پژوهشی وی، این ویژگی را داشته است که برایش مقاله‌ها و نقدهای فراوانی نوشته شود یا در سمینارها و همایش‌های گوناگون مورد بررسی قرار گیرد. و هر بار که به آن آثار نگاهی دوباره و چندباره شده است، باز هم نکاتی داشته که برای اولین بار کشف شود و اندیشه را به پویش وادارد.

این اثر دانشنامه‌ای است دربرگیرندۀ آنچه طی سالیان متمادی از بهرام بیضایی بر پردۀ سینما یا به روی صحنۀ تئاتر رفته یا پژوهش شده است. نویسنده کوشیده است در این کتاب از نقدگونه‌هایی که بر آثار متعدد بهرام بیضایی نوشته شده یا تحلیل‌های گسترده‌ای که برای هر کدام از فیلم‌ها و تئاترها یا فیلم‌نامه‌ها و نمایش‌نامه‌هایش پرهیز کند و به جای آن نگاهی نو و موجز داشته است بر جزئیات هر اثر. بنابراین به سراغ منابع گوناگون از جمله کتاب‌ها و مجله‌های سینمایی و تئاتری بی‌شماری رفته است که دربارۀ بهرام بیضایی نوشته‌اند: نقد، تحلیل، مقاله، یادداشت، گفتگو، میزگرد و .... و با گزینش بخش‌هایی از آنها و در کنار هم قراردادن‌شان به قصد انسجام محتوایی و نیز افزودن قسمت‌هایی که برآمده دانش نویسنده است، به اثری تازه دست زده است؛ برای مثال دربارۀ اثری مانند چریکۀ تارا در چند کتاب مطلب تحلیلی نوشته شده بود؛ اما مطلب یک کتاب دربارۀ بازتاب اسطوره در چریکۀ تارا بود، کتاب دیگر به بازی‌ها پرداخته بود، دیگری به فیلم‌نامۀ اثر اشاره کرده بود و کتاب دیگری وجوه تاریخی آن را بررسی کرده بود؛ اما در این کتاب همۀ این موارد تجمیع شده و در قالب «چریکۀ تارا» گرد هم آمده است.

فصل نخست این کتاب دربرگیرندۀ نگاهی به زندگی و آثار و گاه‌شمار آثار بیضایی است. در فصل دوم نامه‌ها و یادداشت‌های بهرام بیضایی گردآوری شده است. فصل سوم اختصاص به آثارشناسی سینما و تئاتر او دارد و در فصل پایانی کتاب‌شناسی پژوهش‌های او آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: دربارۀ بهرام بیضایی

فصل دوم: نامه‌ها و یادداشت‌های بهرام بیضایی

فصل سوم: سینما و تئاتر

فصل چهارم: نگاهی به پژوهش‌ها

منابع