معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شعر کوتاه کلاسیک را می‌توان در چهار قالب تک‌بیت، قطعات کوتاه، دوبیتی و رباعی جای داد. از این چهار گونۀ شعری، اهتمام شاعران کرمان در «رباعی» بسیار چشمگیرتر و درازدامن‌تر به نظر می‌آید. ویژگی اصلی حرکت رباعی در اقلیم کرمان، حضور پیوسته و استمرار همیشگی آن بوده و توانسته است در طول هشت سده، گام‌به‌گام با جریان کلی رباعی فارسی حرکت کند.

بی‌شک نامدارترین شاعر رباعی‌سرای اقلیم کرمان، اوحدالدین کرمانی (د. 635 ق) است که از چهره‌های سرشناس تاریخ تصوف ایران است. وی در جوانی جلای وطن کرد و به عراق و ترکیه رفت و در آنجا پیروان بسیار یافت که به «اوحدیه» مشهور شدند. از وی حدود دوهزار رباعی برجای‌ مانده است که تعدادی از آنها جزء بهترین رباعیات زبان فارسی است. رباعیات اوحد در سده‌های هفتم تا نهم هجری مورد توجه محافل ادبی و عرفانی بود. برخی از رباعیات او میان او و شاعران دیگری همچون خیام، ابوسعید ابوالخیر، مولوی و باباافضل کاشانی مشترک است و در زمرۀ «رباعیات سرگردان» به شمار می‌آید. در این دوران از امیرمسعود کرمانی، طیّان بمی، افضل‌الدین کوهبنانی، حسن شهرویه و عماد اکرم نیز رباعیاتی به دست ما رسیده است که بسیار مغتم است. کرمان در قرن هفتم و در دوران حکومت قراختاییان پذیرای شاعران بزرگی از سراسر ایران بود؛ از میان ایشان، مجدالدین همگر، امامی هروی، رفیع‌الدین محمود ابهری و فرزندش رکن‌الدین بکرانی در رباعی‌سرایی نیز ید طولایی داشتند. از مجد همگر حدود هزار رباعی باقی مانده است که نام او را در ردیف پرگویان رباعی‌سرایان تاریخ رباعی فارسی قرار داده است.

در این کتاب گزیدۀ هشتصد سال رباعی دیار کریمان را از نیمۀ دوم قرن ششم هجری تا یکصد سال اخیر (حدود 1340 قمری) فراهم شده است. در این گزیده، 523 رباعی از هفتاد شاعر کرمانی جای گرفته است. در تنظیم کتاب، تقدم و تأخر زمانی شاعران رباعی‌گوی رعایت شده است تا خواننده از سیر تاریخی رباعی در کرمان چشم‌انداز روشن‌تری داشته باشد.

منظور از اقلیم کرمان در این گزیده، شهرهای قرارگرفته در استان پهناور کرمان است. شهر کرمان یکی از مناطق استان کرمان است و نه همۀ آن و در روزگاران گذشته، در دوره‌هایی از تاریخ، اهمیت سیاسی و فرهنگی برخی از شهرهای استان کرمان مانند سیرجان، بردسیر، بم و کوهبنان از شهر کرمان کنونی بیشتر بوده است.

بی‌شک همۀ رباعیات انتخاب‌شده در حد اعلای کیفیت ادبی نیستند؛ اما سعی گردآورنده افزون بر انتخاب رباعیات برگزیده، نشان‌دادن سیر تاریخی رباعی کرمان و معرفی کسانی است که در ایجاد آن نقش داشته‌اند؛ از این‌رو در انتخاب رباعیات، از سختگیری ظالمانه که فقط آثار درجۀ یک را دربر می‌گیرد، دست شسته و با رواداری بیشتری به منابع نظر افکنده شده است. با این حال کوشیده شده آن عناصر متشکلۀ رباعی که به آن روح و شکوه و اعتلا می‌بخشد، به عنوان یکی از شروط انتخاب از نظر دور نگه داشته نشود؛ عناصری همچون انسجام و پیوستگی درونی، خلاقیت و تازگی، داشتن نگاه نو به زندگی و اشیاء و رویدادهای پیرامون، استفادۀ مناسب از ظرفیت ایجاز و غافل‌گیری در رباعی، جریان‌سازی و رسوب و رسوخ در اذهان و آینگی‌کردن سبک ادبی زمانه.

در پایان کتاب، هر یک از شاعران کتاب، به‌اختصار معرفی شده‌اند. این بخش تذکرۀ کوچکی از رباعی‌سرایان کرمان است و با استناد به منابع دست‌اول تهیه شده است. برخی از شاعران مجموعه، جزء گمنامان تاریخ ادب فارسی هستند و اسمی از آنها در هیچ تذکره‌ای نیست؛ سعی شده است با قراین موجود، از جمله شیوۀ شاعری و منابع اشعار، حدود تقریبی حیات ادبی این شاعران مشخص شود. همچنین نمایه‌ای از رباعیات کتاب بر اساس حروف تهجی قافیه و ردیف هر رباعی تدارک دیده شده است که دسترسی به رباعیات متن را برای علاقمندان میسر می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

گزارشی از پیشینۀ رباعی کرمان

گزیدۀ رباعی کرمان

یادداشت‌ها

دربارۀ شاعران این مجموعه

فهرست رباعیات

نمایۀ نام‌ها

فهرست منابع