معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اگرچه توسعۀ ابعاد شناختی علم مورد وفاق کنشگران علم بوده و همواره از سوی آنها پی گرفته شده است، توسعۀ علم به‌مثابه یک فعالیت مدنی، بدون توجه به بن‌مایه‌های اخلاق علم، یا ممکن نیست یا آثار و نتایج مخربی بر جای خواهد گذاشت. در اران از دو دهۀ گذشته به این‌سو، پژوهش‌هایی وجود دارند که بر مسئله‌دار بودن اخلاق حرفه‌ای علم تأکید کرده‌اند. نویسندگان کتاب بر این باورند که فرایند صوری و بالا به پایین توسعۀ علم در اران به طور ماهوی حامل چنین آسیبی است و نظام علمی کشور برای صیانت از اخلاق حرفه‌ای علم نیازمند بهره‌مندی بیشتر از ظرفیت اجتماعات علمی، از جمله انجمن‌های علمی است. تنوع، گستردگی و جایگاه انجمن‌های علمی می‌تواند زمینۀ اخلاقی و حرفه‌ای توسعۀ علم را فراهم کند.

پژوهش‌های موجود اغلب به اهمیت انجمن‌های علمی و کارکرد آنها در توسعۀ علم یا سیاست‌گذاری علم صرفاً در سطح نظری توجه داشته‌اند. همچنین هیچ‌یک از این پژوهش‌ها به طور مشخص به نقش انجمن‌های علمی دربارۀ عملکردها و وظایف‌شان دربارۀ اخلاق علم در حوزه‌های تخصصی توجه نکرده است. در نوشته‌هایی که به کارکرد انجمن‌های علمی پرداخته‌اند نیز به جز برخی از تحقیقات که بر اساس پیمایش یا مطالعات اسنادی به بررسی نقش انجمن‌های علمی در پاره‌ای از وظایف و نقش‌ها توجه کرده‌اند، دربارۀ این کارکردها به طور جدی پژوهش نشده است. از این‌رو به منظور بازخوانی نقش و عملکرد انجمن‌های علمی در ایران، این کتاب می‌تواند جای خالی مطالعات مربوط به نقش انجمن‌های علمی را در این موضوع مهم تا حدودی پر کند.

این کتاب در دو بخش و هفت فصل تنظیم شده است. بخش اول کتاب شامل سه فصل است. در فصل نخست با اشاره به اهمیت علم به‌مثابۀ یک حرفه، بر نقش اجتماعات علمی در توسعۀ علم تأکید می‌شود. موضوع کانونی این فصل مسئله‌داربودن اخلاق علم در ایران است و به نقش انجمن‌های علمی به عنوان رکن اجتماعات علمی و نمایندگان اصلی یک حرفۀ علمی می‌پردازد. در فصل دوم موضوع اخلاق علم، مسئولیت نقش حرفه‌ای و نیز اهمیت اجتماعات علمی به عنوان زمینه‌ای برای ایفای این نقش به بحث گذاشته شده است. با بررسی مفهوم اخلاق، به مباحث نظری و دیدگاه‌های جامعه‌شناختی دربارۀ اخلاق حرفه‌ای، انواع حرفه‌گرایی، نقش دانشمند و نیز اجتماعات علمی پرداخته شده وسپس نقش حرفه‌ای انجمن‌های علمی در چارچوب چهارگانۀ حرفه‌گرایی مایکل بورووی شرح داده شده است. در فصل سوم با استناد به تجربیات جهانی دربارۀ عملکرد انجمن‌های علمی در زمینۀ اخلاق علم، به توضیح دو دسته از کارکردهای انجمن‌های علمی پرداخته شده است: نخست تجربیات مربوط به تنظیم و اجرای کدنامه‌های اخلاقی و دیگر فعالیت‌های انجمنی دربارۀ اخلاق علم.

بخش دوم کتاب کاملاً متمرکز بر مطالعۀ تجربی حرفه‌گرایی انجمن‌های علمی در ایران است. فصل چهارم از رویکردی انجمنی به توضیح فضای هنجاری علم در انجمن‌های علمی و عوامل مؤثر بر رواج هنجارگریزی علم در ایران می‌پردازد. در فصل پنجم دربارۀ ماهیت و کارکرد انجمن‌های علمی در ایران بحث شده است. فصل ششم و هفتم حاصل کاربرد دو روش کمّی و کیفی و ارائۀ یافته‌های تجربی در این زمینه است. در این دو فصل دربارۀ برداشت و تعریفی که رؤسای انجمن‌های علمی ایران از یک انجمن علمی دارند و وضعیت کنونی این انجمن‌ها در ایران بحث و همچنین به نقش انجمن‌ها دربارۀ حرفه‌گرایی، اخلاق حرفه‌ای و ارتقای شرافت علمی توجه شده است.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این کتاب، ساخت ابزاری برای بررسی ابعاد چهارگانۀ حرفه‌گرایی علم و سپس ساخت ابزار متناظر با ابزار پیشین برای سنجش ابعاد چهارگانۀ اخلاق علم است. در سراسر این کتاب کوشیده شده تا روایت انجمن‌ها از موضوعات بررسی‌شده‌ای مانند تعریف اخلاق علم، تعریف انجمن علمی، توصیف فضای هنجاری علم، عوامل تأثیرگذار بر ناراستی‌های علم و راهکارهای حفظ شرافت علمی و اخلاق حرفه‌ای مطرح شود. این روایت‌ها برای خواننده همدلی بیشتری در شناخت وضعیت کنونی علم، اخلاق علم و جایگاه انجمن‌های علمی ایران فراهم می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش یکم: اخلاق حرفه‌ای علم در انجمن‌های علمی: تجربه‌هایی از جهان

فصل یکم: ساختار علم و انجمن‌های علمی

فصل دوم: حرفه‌گرایی و اخلاق حرفه‌ای علم: رویکردها و مفاهیم

فصل سوم: اخلاق حرفه‌ای و مسئولیت انجمن‌های علمی در جهان

بخش دوم: اخلاق حرفه‌ای علم در انجمن‌های علمی: تجربه‌هایی از ایران

فصل چهارم: فضای هنجاری علم و انجمن‌های علمی ایران

فصل پنجم: نگاهی از درون به انجمن‌های علمی ایران

فصل ششم: فعالیت انجمن‌های علمی در صیانت از اخلاق حرفه‌ای علم

فصل هفتم: حرفه‌گرایی انجمن‌های علمی و اخلاق حرفه‌ای علم

نتیجه‌گیری

پیوست

منابع