معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ذبیح بهروز (1270 ـ 1350) یکی از پیشگامان عرصۀ تاریخ و ادبیات ایران است. بهروز که در زمینه‌های نویسندگی، شاعری، نمایشنامه‌نویسی، تاریخ‌نگاری، زبان‌شناسی، تقویم و نجوم، ریاضیات و ترجمه فعالیت و مهارت داشته، برای نسل جدید و خیلی از پژوهشگران علوم انسانی هم ناشناخته است. البته با توجه به کمبود آثار برجای‌مانده از ایشان و پراکندگی کتاب‌ها و مقالاتی که قسمتی از فصل یا صفحات خود را به معرفی شخصیت و دیدگاه‌های او اختصاص داده‌اند، این نبود شناخت کافی از این چهرۀ برجسته و تأثیرگذار قابل درک است.

همان‌گونه که وجود دانشمندان، فلاسفه، بزرگان ادب و فرهنگ و اندیشۀ آنها در کیفیت نهادهای فرهنگی، اجتماعی، زندگی و عقاید هر روزگار مؤثر می‌باشد، شرایط سیاسی و اجتماعی هر عصر نیز در پیدایش و تربیت بزرگان اثرگذار می‌باشد؛ از این‌رو در شناسایی بزرگان هر عصر و آثار فکری آنها باید روح و جوهر زمانۀ آنها را شناخت و از اوضاع و جریان‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و زمان آنان آگاهی یافت. در فصل نخست این کتاب برای دستیابی به این منظور، ابتدا به بررسی سیر تاریخی جریان‌های روشنفکری ایران پرداخته شده و سپس به مطالعۀ بنیان‌های فکری جریان روشنفکری و نهادهای اثرگذار این جنبش نگاهی انداخته شده است. در ادامه به چگونگی مواجهۀ روشنفکران ایرانی با جریان‌های فکری غرب پرداخته شده است.

ذبیح بهروز معلم، محقق، زبان‌شناس، علاقمند به شعر و شاعری و نمایشنامه‌نویس دورل رضاشاه بود. وی افزون بر اینکه یکی از ادیبان بزرگ و نامی دورۀ خود بود، در زمینۀ گسترش نمایشنامه‌نویسی نیز ذوق بسیار و دستی چیره داشت. او مبتکر زبان و شیوه‌ای خاص برای آموزش ادبیات و ریاضیات برای کودکان بود؛ چراکه معتقد بود هر کس این شیوه را بیاموزد، در مدت کوتاهی می‌تواند خواندن و نوشتن را آموخته و حتی به دیگران بیاموزد. افزون بر این، مروج کاربرد زبان پاک (فارسی سره) در نوشته‌ها و دورریختن واژه‌های بیگانه از این زبان بود. از این‌رو به همراه تعدادی دیگر از هم‌فکران خود توانسته بود حمایت دستگاه حکومت و قدرت را نیز به این هدف جلب نماید. بهروز مانند صادق هدایت و گریگور یقیکیان، تاریخ ایران باستان را مضمون بعضی از نمایشنامه‌های خود قرار داد و به شیوه‌ای هنرمندانه به طرح و تبدیل آن کوشید. در فصل دوم به مطالعۀ پیشینۀ خانوادگی، زندگی‌نامه، دوران تحصیل و کاری ذبیح بهروز و در نهایت درگذشت او پرداخته شده است.

در زندگی بهروز دو دورۀ نمایان از هم دیده می‌شود. دورۀ نخست به عنوان شاعر، نویسنده، مترجم و نمایشنامه‌نویس و دورۀ دوم به عنوان پژوهشگر مسائل آموزشی، فرهنگی، تاریخی و علوم نجوم و ریاضیات. از این‌رو برای شناخت و بررسی جایگاه او در عرصۀ علم و تحقیق ایران معاصر باید زمینه‌های مختلف آثار و افکارش را مورد ارزیابی قرار داد. در فصل سوم کتاب به آثار ذبیح بهروز و توضیحات مربوط به هر یک به همراه قسمتی از متن پرداخته شده است.

در فصل پهارم و پایانی کتاب به دو موضوع مهم و اساسی اشاره شده است. در ابتدای این فصل نظرات، دیدگاه‌ها و نقدهایی بررسی شده که صاحب‌نظران، منتقدان و دوستان صمیمی بهروز بیان داشته‌اند و به صورت مکتوب و مصاحبه‌ها به ثبت رسیده است. در بخش دوم این فصل به معرفی تعدادی از دوستان و شاگردان ذبیح بهروز برای درک بیشتر و منطقی‌تر تأثیرگذاری بهروز بر معاصران و پیروان خود اشاره شده است.

بخش آخر کتاب با عنوان «پیوست» دربرگیرندۀ تصاویر، نامه‌ها، اسناد و مصاحبه‌هایی است که از ذبیح بهروز گردآوری شده و برای تکمیل مباحث کتاب درج شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: بازشناسی جریان‌های روشنفکری ایران

فصل دوم: نسب، اسلاف و زندگی‌نامۀ ذبیح بهروز

فصل سوم: آثار

فصل چهارم: بهروز به روایت دیگران

نتیجه‌گیری

کتاب‌نامه

پیوست