معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
 

دکتر علی‌اکبر فیاض یکی از بنام‌ترین چهره‌های علمی و فرهنگی خراسان در صدسال اخیر است. او با وجود عمر کوتاهش که تنها اندکی بیش از شش دهه بوده است، تأثیری شگرف در تأسیس و بنیان‌گذاری نهادهای علمی و فرهنگی در خراسان به‌ویژه مشهد داشته و در بالندگی آنها نقشی سترگ ایفا کرده است؛ تاآنجاکه دلبستگان فرهنگ و ادب خراسان همواره او را به‌مثابۀ ستونی استوار و پشتوانه‌ای محکم در گسترش علم و فرهنگ و ادب ایران در این خطۀ زرخیز ایران عزیز دانسته‌اند. با این وجود اطلاعات و آگاهی‌ها دربارۀ او بسیار اندک و مبتنی بر یکی ـ دو نوشتۀ کوتاه است که پس از درگذشتش به رشتۀ تحریر درآمده است. گویی «حجاب معاصرت» که بر چهرۀ بسیاری از مفاخر و نامداران هم‌روزگار ما کشیده شده، او را حتی بیش از همگنان و هم‌ترازانش دربر گرفته است.

این کتاب از یک مقدمه و شش بخش تشکیل شده است. مقدمۀ کتاب دربردارندۀ زندگی و خدمات دکتر فیاض به همراه سال‌شمار و کتاب‌شناسی آثار اوست.

بخش نخست کتاب شامل تمام آثار دکتر فیاض است که در شش قسمت به این شرح سامان یافته است:

1. مقاله‌ها: مشتمل بر 21 مقاله به همراه متن خیرمقدم او به میهمانان لبنانی که قدیمی‌ترین آنها در سال 1305 در مجلۀ «دبستان» به چاپ رسیده است. در این میان مقالۀ «ابومسلم خراسان» مقاله‌ای مفصل است که در فاصلۀ بهمن 1338 تا آذر 1340 در هشت بخش در نشریۀ «فرهنگ خراسان» نشر یافته است. مقاله‌ای نیز به زبان عربی با عنوان «الارتباط بین اللغة الفارسیة والعربیة» وجود دارد که اواخر سال 1341 در مجلۀ «العرفان» به طبع رسیده است. مقالۀ «نسخه‌های خطی تاریخ بیهقی» هم متن سخنرانی ایشان در مجلس بزرگداشت بیهقی است که شهریور 1349 در دانشگاه مشهد ایراد شده است و بعد از درگذشت استاد، افزون بر انتشار در «یادنامۀ ابوالفضل بیهقی»، به جای مقدمه در آغاز تصحیح ایشان از «تاریخ بیهقی» نیز به چاپ رسیده است.

2. ترجمه‌ها: دربرگیرندۀ ترجمه‌های دکتر فیاض است که قدیمی‌ترین آنها در سال 1305 در مجلۀ «دبستان» و آخرین آنها در سال 1326 در نشریۀ «پیام نو» منتشر شده‌اند.

3. مقدمه‌ها: در این قسمت مقدمه‌ها و تقریظ‌های دکتر فیاض بر آثار و سروده‌های دیگران آورده شده است که نخستین آنها مقدمۀ او بر کتاب «بحثی در تصوف» دکتر قاسم غنی است که سال 1331 منتشر شده و آخرین آنها مقدمه بر کتاب «نوای آگاهی» است که سال 1348 منتشر شده است. در این بخش دو مقدمۀ نسبتاً متفاوت او بر چاپ‌های اول و سوم کتاب «تاریخ اسلام» نیز آمده است.

4. نامه‌ها: شامل نامه‌های دکتر فیاض به افراد مختلف از جمله دکتر قاسم غنی، محمدتقی بینش، حسین خدیوجم و ... است که برخی از آنها برای نخستین بار منتشر می‌شوند. بیشتر نامه‌ها خطاب به دکتر یوسفی است که در فاصلۀ سال‌های 1342 تا 1345 شمسی نوشته‌ شده‌اند؛ یعنی هنگامی که دکتر فیاض از مشهد به تهران بازگشته بود و در دانشگاه تهران تدریس می‌کرد. این نامه‌ها نه‌تنها از نظر محتوا که از جنبۀ شناخت سبک نامه‌نگاری دکتر فیاض نیز اهمیت دارند.

5. سروده‌ها: دربرگیرندۀ سرودهای برجای‌مانده از دکتر فیاض است. او اگرچه سال‌ها رئیس انجمن ادبی خراسان بود و در بالندگی و شکوفایی آن نقش بسزایی داشت و در انجمن‌های ادبی مشهد به‌ویژه انجمن فرخ همواره شرکت می‌کرد، ظاهراً به نقد شعر بیش از سرایش آن علاقه و اهتمام داشت؛ چراکه اشعار بسیار کمی از او باقی مانده است که همگی در این بخش گردآوری شده‌ است.

6. سخنرانی‌ها: ویراست تازۀ ترجمۀ سخنرانی‌های ده‌گانۀ دکتر فیاض در مصر است که پیش‌تر در قالب کتابی مستقل در سال 1356 نشر یافته است.

بخش دوم کتاب «دربارۀ دکتر علی‌اکبر فیاض» نام دارد که شامل ده مقاله و یادداشت دربارۀ خاندان وی و نیز در توصیف شخصیت علمی و اخلاقی اوست. بسیاری از مقالات و نوشته‌های این بخش به‌ویژه دو مقالۀ زنده‌یاد دکتر غلامحسین یوسفی، مهم‌ترین منابع در شناخت پیشینۀ خانوادگی و ابعاد مختلف زندگی و خدمات علمی و فرهنگی اوست. مقالۀ پایانی این بخش به قلم دکتر عبدالرحیم قنوات است که به توصیف دقیق و همه‌جانبۀ کتاب «تاریخ اسلام» اثر دکتر فیاض پرداخته و نقاط قوت و ضعف آن را بررسی کرده است.

بخش سوم با عنوان «یادبودها» دربردارندۀ هشت نوشتۀ کوتاه دربارۀ دکتر فیاض است که پس از درگذشت ایشان در نشریات مختلف منتشر شده است. این نوشتارها بیشتر دل‌نوشته‌های دوست‌داران و ارادتمندان استاد به همراه خاطراتی خواندنی از ایشان است. در این بخش دو شعر از دو شاعر بنام خراسانی یعنی غلامرضا قدسی و حبیب‌الله بیگناه نیز آمده است که هر دو در رثای دکتر فیاض سروده شده است.

بخش چهارم گزارش «شب علی‌اکبر فیاض» در دانشگاه فردوسی مشهد و متن سخنرانی‌های ایرادشده در این مراسم است که در تاریخ 12 آذر 1397 به همت مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه و با همکاری مجلۀ «بخارا» برگزار شد.

در بخش پنجم کتاب با عنوان «پیوست» دو مقالۀ کوتاه دایرةالمعارفی دربارۀ دکتر فیاض آمده است؛ یکی ترجمۀ مقالۀ «فیاض، علی‌اکبر مجیدی» در دانشنامۀ ایرانیکا توسط دکتر جلال متینی و دیگری مقالۀ «فیاض، علی‌اکبر» در دانشنامۀ زبان و ادب فارسی به قلم دکتر محمدجعفر یاحقی.

بخش پایانی کتاب، اسناد و تصاویر مرتبط با دکتر فیاض است که از مراکز اسنادی مختلف گردآوری شده است. در این بخش بیش از پنجاه سند و حدود چهل عکس انتشار یافته است که با تصاویر جلد کتاب‌های دکتر فیاض و تصاویر جلد کتاب‌هایی که او بر آنها مقدمه نوشته است و نیز دیگر اسناد و تصاویر مربوط به او، مجموع آنها بالغ بر 120 سند و عکس است.

در انتهای کتاب نمایه‌ها آمده است تا پژوهشگران بتوانند هر آنچه در این کتاب می‌جویند را به‌آسانی بیابند. پایان‌بخش کتاب «شجرۀ نسب سادات شهیدی مشهد مقدس» است که صورت دوباره ترسیم‌شدۀ شجره‌نامه‌ای است که در کتاب «شجرۀ طیبه» اثر میرزا محمدباقر رضوی آمده است. این شجره‌نامه به‌خوبی پیوند دکتر فیاض را با خاندان شهیدی و اعقاب آنان از جمله خانوادۀ حبیب‌اللهی نشان می‌دهد.

فهرست مطالب کتاب:

* پیش‌گفتار

* مقدمه

* سال‌شمار

* کتاب‌شناسی آثار

* آثار دکتر فیاض

مقاله‌ها

ترجمه‌ها

مقدمه‌ها

نامه‌ها

سروده‌ها

سخنرانی‌ها

* دربارۀ دکتر علی‌اکبر فیاض

* یادبودها

* شب بخارا

* پیوست:

ترجمۀ مقالۀ «فیاض، علی‌اکبر مجیدی» در ایرانیکا/ دکتر جلال متینی

مقالۀ «فیاض، علی‌اکبر» در دانشنامۀ زبان و ادب فارسی/ دکتر محمدجعفر یاحقی

* تصاویر

* نمایه