معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

خواندن نقد داستان گرچه ممکن است به اندازۀ خواندن داستان لذت‌بخش نباشد، به همان اندازه لازم است. اگر نقد سالم، اصولی و حرفه‌ای در اعتلای داستان‌نویسی اثری بسزا دارد، یک دلیلش اثرگذاری آن بر ذوق و انتخاب ادبی خوانندگان است. نقد سالم معطوف به داستان اما اثرگذاری‌اش فراتر از خود داستان است؛ زیرا نویسنده و خواننده را نیز شامل می‌شود. شاید نیاز به توضیح دربارۀ اثر نقد بر نویسنده نباشد. این نکته که نقد از راه آشکارکردن ضعف و قدرت داستان به زیادت توجه و بهترشدن کار نویسنده یاری می‌رساند، دیگر جزء معلومات عموم شده است؛ اما فقط این نیست. حضور نقد قوی حتی به داستان‌نویسانی که داستانشان نقد و بررسی می‌شود نیز کمک می‌کند؛ زیرا یکی دیگر از کارکردهای نقد، نظارت است. نقد چشم ناظر جامعه یا به طور مشخص جامعۀ ادبی گسترده است؛ آن هم نه ناظر بی‌طرف بلکه ناظری که محک می‌زند، می‌سنجد و داوری می‌کند. جریان نقد باعث می‌شود نویسنده حضور یک چشم ناظر را بر آثار خود احساس کند و با وسواس و دقت بیشتری بنویسد. «بی‌اعتنایی دیدن»، «رهاشدگی» و «نادیده گرفته شدن» احساس غالب میان اکثر نویسندگانی است که در جامعه بدون نقد می‌نویسند.

داستان بر بُعد عاطفی وجود آدمی اثر می‌گذارد و به حوزۀ ناخودآگاه مربوط است و از این راه عواطف مثبت و منفی را سست، محکم، نفی یا ایجاد می‌کند. نقد داستان بر بُعد ذهنی وجود مؤثر و به حوزۀ آگاهی مربوط است؛ البته به این معنی نیست که داستان بر رشد ذهن و آگاهی و نقد داستان بر عواطف بی‌تأثیر است؛ اما این تأثیرات کارکرد اساسی و اصلی آنها نیست. نقد، آشکاری و هویدایی می‌کند، پس به زبان صریح و روشن و منطقی خردگرا و علمی نیازمند است.

این کتاب مجموعه‌ای است از نقد و بررسی چند رمان و مجموعۀ داستان که نویسنده در طول سالیان اخیر نوشته است. بخش اعظم این مطالب قبلا در صفحۀ «نقد معرف» مجلۀ «برگ هنر» منتشر شده بوده‌اند که در اینجا با ویراست منتشر شده‌اند. در این مجموعه هم نقد آثار نویسندگان صاحب‌نام ایرانی و هم نویسندگان کمتر شناخته‌شده یا نوقلمان وجود دارد. به این ترتیب مشتی از خروار داستان فارسی ایران در سال‌های اخیر فراهم آمده است که نویسنده امیدوار است بتواند شمه‌ای راست و درست از کل باشد. در این مجموعه چند رمان و یک نمایش‌نامه هم از نویسندگان شناخته‌شدۀ خارجی نقد و بررسی شده است.

در این کتاب رمان یا مجموعۀ داستان یک نویسنده نقد و بررسی شده است. برای آمادگی بیشتر و شناخت بهتر خواننده یک داستان کوتاه از مجموعۀ داستان و چند مجموعه داستان و چند صفحه یا یک فصل از رمان مورد نقد و بررسی پیش از متن نقد آورده شده است؛ به این ترتیب حتی خواننده‌ای که مجموعۀ داستان یا رمان را نخوانده است، با آگاهی و اطلاع بیشتر نقد داستان را می‌خواند.

در این مجموعۀ نقدها، نویسنده کوشیده نه‌تنها توانایی قلمی نویسنده را در به‌کارگیری تکنیک‌ها و عناصر داستان بلکه بینش فراهم‌آمده در داستان را نیز بررسی کند و به «زیبایی‌شناسی» اثر برسد. زیبایی‌شناسی می‌تواند رادیکال و پیشرو، محافظه‌کار یا مرتجع باشد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش یکم: رمان

ملک آسیاب

سایه‌های شب

پشت درخت توت

قهرمان فروتن

سکوت‌ها

حصار و سگ‌های پدرم

زنی که در قسمت اشیای گمشده پیدا شد!

پدرکشتگی

آخرین انار دنیا

ساعت آمریکایی

بخش دوم: مجموعه داستان

بررسی موردی در داستان‌های کوتاه علی‌اشرف درویشیان

نگاهی به زنان در داستان‌های کوتاه سیمین دانشور

اگر جنگی هم نباشد

مُردۀ نو

بنی‌آدم

خانۀ کوچک ما

اینجا خانۀ من است

درشتی