معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

پیش از تأسیس حکومت ماد و هخامنشی، آیین زرتشت پدید آمد؛ اما نمی‌توان به طور قطع آن را آیین رسمی این دوره به حساب آورد. با گذشت دورۀ سلوکی و اشکانی در دورۀ ساسانی، این آیین با تغییراتی آیین رسمی شاهنشاهی اعلام شد و با حمایت شاهان و روحانیان در میان همۀ طبقات اجتماعی کشور گسترش یافت. در اواخر دورۀ ساسانی، دین اسلام در عربستان ظهور کرد و پیروان آن به بهانۀ گسترش اسلام با اتکا به نیروی نظامی دست به فتوحات زدند. هنگامی که نخستین هواداران عرب حوزۀ نفوذ مسلمانان را توسعه دادند، با جوامع دیگری برخورد کردند که فرهنگ و باورهای متفاوتی با اعراب داشت. یکی از این جوامع، جامعۀ ایران بود که عمدتاً مبتنی بر آیین و فرهنگ زرتشتی شکل گرفته بود. بر اساس شواهد و مدارک تاریخی در سه دهۀ نخست هجری به موازات برخوردها میان زرتشتیان و مسلمانان کم‌کم نوعی دادوستد فرهنگی نیز میان آنان برقرار گردید.

با این اوصاف حمله و غلبۀ اعراب مسلمان به سرزمین ایران، در چارچوب وقایع تاریخی این سرزمین چندان غیرقابل تصور و شگفت نبود؛ اما هجوم اعراب برای ایرانیان بیش از تمام مصائب ملی دیگر حائز اهمیت بود؛ چراکه ایرانیان در آن زمان کانون تمام فرهنگ‌های شرق بودند و تمدن آن روزگار را در دست داشتند؛ اما پس از تهاجم اعراب مذهب خود را به‌تدریج رها کردند و به تعالیم پیامبر آنان گرویدند.

این تجدد ظرف مدت زمانی کوتاه صورت نپذیرفت؛ از طرفی ملت ایرانی مدتی طولانی نیاز داشت تا بتواند منزلت واقعی خویش را در میان مسلمانان احیاء نماید و در جامعه‌ای که تازه در شرق و جنوب سواحل مدیترانه پایه‌گذاری می‌شد و عامل و ضامن آن اسلام بود، وارد گردد. باوجود پذیرش دین اسلام توسط ایرانیان این ملت موفق شد بخش زیادی از فرهنگ باستانی خود را در لباسی تازه و در حوزه‌ای وسیع‌تر از صرفاً محیط فارسی‌زبانان بسط داده و به این دین عربی، خصایل و رنگ ایرانی ببخشد و شکل ویژه‌ای در دین به وجود آورد.

این پژوهش بر آن است که نخست نشان دهد چگونه رویدادهای سیاسی و اجتماعی بر روند تحولات اندیشۀ دینی زرتشتیان در سه قرن نخستین اسلامی تأثیر گذاشته است؛ دوم اینکه بقا و دگرگونی اندیشۀ دینی زرتشتیان در تعامل با پیروان آیین اسلام چه روندی داشته است؛ سرانجام این تعامل چه پیامدهایی را برای هر دو طرف به همراه آورده است.

این کتاب که در آن از تواریخ عمومی نظیر تاریخ طبری و منابع زرتشتی مانند اوستا به عنوان محور استفاده شده، در پنج بخش تنظیم شده است.

بخش اول دارای چهار قسمت است که به طور مختصر آیین و اعتقادان زرتشت پیامبر ایرانی را بیان می‌دارد. در ابتدا با توضیحی مختصر دربارۀ معنای لغوی زرتشت بحث آغاز گردیده و سپس به توضیح اسطوره ولادت و زندگی او، تعالیم وی به پیروانش و شرایط زرتشتیان بعد از او پرداخته شده است.

در بخش دوم ورود اسلام به ایران و نحوۀ برخورد زرتشتیان با آن شرح داده شده و ضمن بیان وضعیت سیاسی، اجتماعی ایران مقارن با حملۀ اعراب، علل مختلف این یورش، علل شکست ایرانیان، اشکال معاهدات ایرانیان با اعراب و نحوۀ تعاملات آنان با مسلمانان بررسی شده است.

بخش سوم در چهار قسمت به بررسی در خصوص زرتشتیان در زمان خلفای اولیه، زرتشتیان در زمرۀ اهل ذمه، تعامل آنان با مسلمانان در دورۀ اموی و مهاجرت زرتشتیان به هند اختصاص یافته است.

در بخش چهارم زمینه‌های تأثیرات زرتشتیان بر مسلمانان به‌ویژه در مباحث فرهنگی، فقهی و سیاسی برشمرده شده است.

در بخش پایانی کتاب نیز تأثیرات اسلام بر زرتشتیان در سه حوزۀ حقوقی، سنت شفاهی زرتشتی و جمع‌آوری کتب مذهبی زرتشتیان و تطبیق آموزه‌های زرتشتی با تعالیم دین اسلام مطرح شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

پیش‌گفتار

بخش 1: منش زرتشت آیین و باورهای زرتشتیان در ایران باستان

بخش 2: ورود اسلام به ایران و شیوۀ برخورد زرتشتیان با آن

بخش 3: زرتشتیان پس از ورود اعراب

بخش 4: زمینه‌های تأثیر زرتشتیان بر مسلمانان

بخش 5: تأثیر آیین اسلام بر زرتشتیان

سخن پایانی

کتاب‌نامه