معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
 

ایران در واپسین سال‌های سدۀ نوزدهم و در سالیان ابتدایی سدۀ بیستم میلادی، کشوری است که در آستانۀ رویدادهای بزرگ و سرنوشت‌ساز تاریخی قرار دارد. حوادث پراهمیت داخلی، نظیر کشمکش‌های دولت‌های قدرتمند روسیه و بریتانیا بر سر منافع سیاسی و اقتصادی خود در درون مرزهای میهن ما، حوادث قبل، حین و پس از انقلاب مشروطیت، بحران‌های مالی، ناآرامی‌ها و برخی رخدادهای بین‌المللی نظیر جنگ جهانی اول، که توفان آن کشور ما را در عین اعلام بی‌طرفی، به صحنۀ جنگ زورمندان بیگانه تبدیل کرد، رویدادهای این دوران را پراهمیت می‌سازند.

با چنین چشم‌اندازی، دولت قاجار بر آن می‌شود تا به منظور بالابردن بازدهی گمرکات و افزایش درآمدهای این نهاد پراهمیت دولتی، دست به نوسازی و بازسازمان‌دهی آنها بزند. دولت ایران برای این منظور به بلژیک که کشوری نسبتاً بی‌طرف دانسته می‌شد، رجوع می‌کند تا تعدادی کارشناس دولتی از بروکسل به استخدام دولت ایران درآیند و در ایران مشغول به کار شوند. از جمله مهم‌ترین کارمندان بلژیکی گمرکات ایران، سه برادر به نام‌های لامبرت، آگوست و کامیل و نام خانوادگی مولیتور بودند که هر سه راهی ایران شدند تا در امور مربوط به گمرکات و پست ایران فعالیت کنند؛ البته در ادامه به امور دیگری نظیر ارزاق و مبارزه با بیماری‌های واگیردار نیز می‌پردازند.

بخش عمدۀ روایت‌های این کتاب، مربوط به لامبرت مولیتور است که بازماندگان او با افزودن نوشته‌هایی برای توضیح و فهم بیشتر مطالب و اختصاص دو فصل مختصر به برادران وی، آن را فراهم آورده‌اند.

رویارویی سه برادر با مشکلات خاص ایران و نوع روایت این موانع و رویدادها، از دریچۀ نگاه یک غربی به این اثر ویژگی خاصی بخشیده است و به‌خوبی به خوانندۀ ایرانی نشان می‌دهد که کار نوسازی، توسعه و پیشرفت در میهن ما با چه نوع چالش‌هایی روبرو بوده است. گفتنی است به‌کارگیری این کارشناسان از سوی دولت ایران، توسط خانم آنت دستره، محقق بلژیکی تاریخ که مقدمه‌ای بر این کتاب نوشته، در پژوهشی با عنوان «مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران» تحلیل شده و برای پژوهشگران تاریخ معاصر اران به‌ویژه تاریخ فعالیت کارشناسان و مستشاران خارجی مفید است.

خوانندۀ این کتاب، در تمام مراحل کاری، روزمرگی‌ها و زندگی شخصی لامبرت مولیتور با او همراه خواهد شد. با گذشت زمان، علاقۀ لامبرت به سرزمین پارس افزایش می‌یابد، زبان فارسی را می‌آموزد و روابطش چه با همکاران بلژیکی خود و چه با مردم بومی، خوب و مسالمت‌آمیز است.

مولیتور در مقایسه با برخی از هم‌وطنان خود موفق می‌شود در طول دوران اقامت خود در ایران از تله‌های سیاسی و اجتماعی که دور او را فرا گرفته بودند، عبور کند. وی ضمن اینکه تلاش می‌کرد از حدود کاری خود خارج نشود، از هرگونه موضع‌گیری عمومی که می‌توانست منجر به بحث و انتقادات شود نیز پرهیز می‌کرد. او در همۀ زمینه‌ها مورد تحسین قرار گرفت؛ از این‌رو در سال 1920 مدیر کل گمرکات شد.

مولیتور مشاهده‌گری تیزبین برای سبک زندگی ایرانی است که دانشی از بسیار غنی از ذهنیات و اخلاقیات بومی کسب می‌کند و زندگی کاری او با تدبیر، ملاحظه‌گری و احتیاط همراه است. او که از کارشکنی‌های برخی منتفذین محلی در برار یک دستگاه اداری سالم آگاهی دارد، خود را به گونه‌ای سازگار می‌کند که نه‌تنها مورد پذیرش قرار می‌گیرد، بلکه مورد احترام نیز واقع می‌شود.

متونی که تشکیل‌دهندۀ خاطرات مولیتور هستند، از ترتیبی خاص تبعیت می‌کنند. سال‌های ابتدایی، یعنی دوران زندگی در خلیج فارس و سیستان، بین 1902 تا 1906، دورۀ یادداشت‌برداری‌ها از مشاهدات گسترده و کلی اوست و بخش بزرگی از متن به این دوران اختصاص دارد. سال‌های بعدی سال‌های پختگی او بودند. او هم‌زمان با انقلاب مشروطه دو سال در تهران برای انجام شغلی گذراند که وجهۀ دیوانی آن بیشتر بود. تجربیات او به همراه قدرت شخصیتی منحصربه‌فردش به وی کمک کرد تا بتواند به‌خوبی با سال‌های سخت بین 1913 تا 1918 که در تبریز در کمین بودند، روبرو شود.

بخش عمدۀ کتاب خاطرات لامبرت لومیتور است و در پیوست‌های کتاب، خاطراتی از آگوست و کامیل لومیتور آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مترجم

سخنی با خوانندگان

پیش‌گفتار

مقدمۀ گردآورندگان کتاب

بخش اول: بوشهر و خلیج فارس

بخش دوم: در سیستان

بخش سوم: تهران 1906 ـ 1908

بخش چهارم: کرمانشاه

بخش پنجم: در آذربایجان ایران

بخش ششم: تهران

پیوست یکم: آگوست مولیتور در ایران

پیوست دوم: کامیل مولیتور در ایران

پیوست سوم: سرنوشت «مأموریت» بلژیکی در ایران پس از بازگشت لامبرت مولیتور

نتیجه‌گیری

سپاس‌گزاری

نمایه