معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این پژوهش به شکلی خاص روی رقابت دیپلماتیک دولت های بیزانس و ساسانی در شبه‌جزیرۀ عربستان در سدۀ ششم به عنوان دنباله‌ای از کشاکش‌های دیپلماتیک میان دو دولت در سرزمین‌های اطراف تمرکز دارد. در سدۀ ششم میلادی سیاست خارجی دولت‌های ساسانی و بیزانس به شکلی هم‌زمان از دو طریق جنگ و دیپلماسی پیش می‌رفته است. در حقیقت دیپلماسی را باید مهم‌ترین ابزار سیاست خارجی پیش و پس از جنگ دانست و به بیانی دیگر دیپلماسی را می‌توان ابزاری سیاسی تلقی کرد که بازیگران بین‌المللی از آن برای اجرای سیاست خارجی استفاده می‌کنند تا به اهداف سیاسی خود برسند. از سوی دیگر یکی دیگر از ابزارهای پرقدرت پیشبرد سیاست خارجی جنگ است. پیوند میان سیاست و جنگ را نخستین بار کارل فن کلاوزویتس مطرح کرد، به گونه‌ای که باید او را مهم‌ترین نظریه‌پرداز جنگ در عصر مدرن دانست.

بخشی از عصر ساسانی را می‌توان دوران رشد دیپلماسی در روابط سیاسی میان قدرت‌های بزرگ دانست. در این میان بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که از قرن ششم میلادی و به‌خصوص از دوران سلطنت خسرو اول تا پایان فروپاشی این سلسله به دست اعراب مسلمان، دیپلماسی همگام با جنگ یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشبرد سیاست‌های خارجی شاهان ساسانی به شمار می‌رفته است.

نگاهی به تاریخ روابط دیپلماتیک میان دولت ساسانی و همسایگان مرزی‌اش این حقیقت را آشکار می‌کند که هر چه در بستر تاریخ این سلسله به جلو گام برداریم، از سوی حاکمان این سلسله پیشرفت‌هایی بنیادین در اصول دیپلماسی و آداب دیپلماتیک به‌ویژه در مواجهه با همسایه غربی خود یعنی امپراتوری قدرتمند روم و بعدها بیزانس به چشم می‌آید که نشان‌دهندۀ پویایی و تکامل دیپلماسی در عصر ساسانی است.

شبه‌جزیرۀ عربستان از سده ششم میلادی به کانون رقابت‌های دیپلماتیک ساسانیان و بیزانس برای دسترسی به راه‌های تجاری، دریایی و زمینی تبدیل شد. این کشاکش‌ها نقش بسیار مهمی بر سرنوشت تاریخی سرزمین عربستان و دو قدرت بزرگ امپراتوری در اواخر عهد باستان داشت و یکی از مهم‌ترین نتایج آن فتح منطقۀ یمن توسط نیروهای خسرو اول ساسانی بود. این کتاب به بررسی انگیزه‌ها و پیشینۀ رقابت دیپلماتیک ساسانیان و بیزانس در جنوب عربستان و مناطق مهم تجاری سواحل دریای سرخ بر اساس منابع کتیبه‌ای و متون یونانی و سریانی که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند می‌پردازد.

موضوع این کتاب، بررسی کشاکش‌های دیپلماتیک دولت‌های ساسانی و بیزانس در شبه‌جزیرۀ عربستان طی سدۀ ششم میلادی است. رقابت دیپلماتیک میان این دو قدرت بزرگ جهان اواخر عهد باستان در پاره‌ای از منابع کهن مکتوب و کتیبه‌ای بازتاب یافته، اما تاکنون آنگونه که باید مورد توجه قرار نگرفته است. در این پژوهش کوشش شده تا از تمام منابع کهن که برای موضوع مورد بحث حائز اهمیت هستند، استفاده شود؛ از جملۀ این منابع می‌توان به منابع عربی ـ اسلامی، منابع سریانی، منابع فارسی میانه، منابع یونانی و همچنین کتیبه‌های یافت‌شده از شبه‌جزیرۀ عربستان اشاره نمود. در این کتاب از یک متن کمتر شناخته‌شدۀ سریانی موسوم به «نامۀ شمعون بیت آرشامی دربارۀ شهیدان نجران» استفاده شده است. متن سریانی این نامه که در میانۀ سدۀ ششم میلادی توسط شمعون، اسقف مسیحیان میافیزیت قلمرو دولت ساسانی، در خصوص کشتار مسیحیان شهر نجران به دست نیروهای حمیری نگاشته شده، حاوی سرنخ‌هایی از چگونگی اهمیت روابط دیپلماتیک رومیان و ساسانیان در سدۀ ششم میلادی در قبال شبه‌جزیرۀ عربستان است.

اشارات موجود در این متن در تکمیل با داده‌های به‌دست‌آمده از سایر منابع کهن اساس این پژوهش را تشکیل می‌دهد. هدف اصلی این کتاب، نشان‌دادن اهمیت نقش دیپلماسی دولت ساسانی و بیزانس طی سدۀ ششم میلادی در شکل‌دهی به اوضاع سیاسی و دینی شبه‌جزیرۀ عربستان و همچنین تأثیر این رقابت دیپلماتیک در سرنوشت تاریخی عربستان طی قرن هفتم میلادی و برآمدن اسلام است. از آنجایی که چنین موضوعی تاکنون دست‌مایه پژوهش‌های بسیار زیادی به زبان فارسی بوده است، در این کتاب به شکل عامدانه سعی بر آن بوده تا از تکرار مکررات پرهیز و از دریچه‌ای دیگر به این موضوع نگریسته شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: مقدمات

فصل دوم: مدارک اصلی: نامۀ شمعون بیت آرشامی و شهادت‌نامۀ حارث

فصل سوم: شبه‌جزیرۀ عربستان در بستر تاریخ اواخر عهد باستان

فصل چهارم: کشاکش ایران و بیزانس در شبه‌جزیرۀ عربستان

پیوست: متن سریانی نامۀ سریانی شمعون بیت آرشامی در خصوص شهدای نجران

منابع و مآخذ