معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب روایتی تاریخی است، اما تاریخ‌نگاری به شیوۀ متعارف و نه به سیاق تاریخ‌نگاری مرسوم و دانشگاهی، بلکه آنچه در این کتاب آمده است برگرفته از اسناد، کتاب‌ها، مقالات، روزنامه‌ها، فیلم‌ها، عکس‌ها و صداهایی است که از تاریخ معاصر برجای مانده و هیچ کلمه‌ای برآمده از حدس و خیال نیست. نویسنده کوشیده است پرداختی غیرداستانی و مستند از دوره‌ای خاص از زندگی سیاست‌مداری شناخته‌شده، تعیین‌کننده و به‌راستی مناقشه‌برانگیز ارائه دهد.

هدف نویسنده در این کتاب، نشان‌دادن واقعیت اجتماعی و سیاسی در دقایقی از تاریخ و همراه‌شدن با محمد مصدق بوده است. دورۀ زمانی این روایت، دوران حضور مصدق در فارس از مهر 1299 تا اوایل فروردین 1300 شمسی است. انبوهی از اطلاعات دربارۀ این برهۀ تاریخی که جمع‌آوری شد، هیاکلی تاریخی در کنار مصدق پدیدار شدند که هر کدام نقشی مؤثر در این روزگار ایفا کرده بودند: از این‌رو کوشیده شده است با درنظرگرفتن تاریخ اجتماعی و تاریخ سیاسی و نیز درهم‌تنیدگی وقایع بین‌المللی و داخلی و روابط اشخاص در راهی قدم گذاشته شود که مهر 1299 به شیراز ختم شد و از آن پس عملکرد مصدق جوان در همین بستر تاریخی در شیراز بررسی شود.

مصدق که از شیراز رفت، شاهزاده نصرت‌السلطنه عموی احمدشاه والی فارس شد و به سبب نیاز شدید حکومت جدید (کابینۀ سیدضیاءالدین طباطبایی) به پول، در جمع‌آوری مالیات اختیار تام به وی داده شد. نصرت‌السلطنه مالیات ایالت را با زور جمع‌آوری و زمین‌داران، روحانیون و دموکرات‌ها را مرعوب کرد.

سرگذشت سیاسی محمد مصدق نیز ادامه یافت؛ از شیراز که رفت، نزدیکی‌های اصفهان باخبر شد که اگر وارد شهر شود، دستگیر خواهد شد؛ از این‌رو به دعوت سردار محتشم چند صباحی را میان ایل بختیاری ماندگار شد و پس از سقوط کابینۀ سیدضیاءالدین به تهران بازگشت. اندک‌زمانی بعد مصدق وزیر مالیه و سپس والی آذربایجان و پس از آن چند دوره نمایندۀ مجلس شورای ملی شد.

دکتر مصدق سال 1330 نخست‌وزیر ایران و رهبر نهضت ملی‌کردن نفت و در این زمان به چهره‌ای بین‌المللی تبدیل شد. او در مقام نخست‌وزیر ایران روز 28 مرداد 1332 طی کودتایی نظامی با دخالت آمریکا و انگلیس برکنار و از آن پس در خانه‌اش در روستای احمدآباد حصر شد تا روزی که درگذشت و پیکرش را همان‌جا به خاک سپردند.

فصل اول کتاب دربارۀ چگونگی حضور مصدق در شیراز است. او زمانی که والی فارس شد، 38 ساله بود و پانزده سال از انقلاب مشروطه می‌گذشت. در فصل دوم نیز دربارۀ حضور مصدق در شیراز و اوضاع و احوال شیراز در این دوره سخن به میان آمده است. در شش پیوست کتاب، ابتدا متن تلگراف‌های مربوط به انتخاب مصدق به والی‌گری فارس گردآوری شده است. در پیوست دوم دربرگیرندۀ شماری از تلگراف‌ها و نامه‌ها مربوط به این دوره است. پیوست سوم دربردارندۀ مکاتبات کازرون مربوط به مصدق است. در پیوست چهارم مکتوبات سیدضیاءالدین مربوط به مصدق گردآوری شده است. در پیوست پنجم اسناد مربوط به گمرک اتومبیل مصدق آمده است و درنهایت در آخرین پیوست اسناد و مدارک مربوط به مکاتبات تبریز و اصطهبانات گردآوری شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت نویسنده

سپاس‌گزاری

فصل اول: راه‌هایی که به شیراز ختم شد

فصل دوم: شیراز

پیوست‌ها

پیوست 1: متن تلگراف‌های مربوط به انتخاب مصدق به والی‌گری فارس

پیوست 2: تلگراف‌ها و نامه‌ها

پیوست 3: مکاتبات کازرون

پیوست 4: مکتوبات سیدضیاءالدین طباطبایی مربوط به محمد مصدق

پیوست 5: اسناد مربوط به گمرک اتومبیل مصدق

پیوست 6: مکاتبات تبریز و اصطهبانات

منابع

نمایه