معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

از قرن پنجم میلادی و هم‌زمان با فراگیرشدن زبان سریانی (گویشی از زبان آرامی) به عنوان زبان مشترک دینی میان مسیحیان فلات ایران و سرزمین بین‌النهرین و سوریه، سنت ادبی این زبان توانست حجم خیره‌کننده‌ای از کتاب‌های تألیفی و ترجمه را در موضوعات گوناگون تولید کند. برخی از این متون، بخش قابل توجهی از منابع مکتوب تاریخ دورۀ ساسانی را شکل می‌دهند که هر کدام از آنها اطلاعات و داده‌های بسیار ارزشمندی را برای بازسازی تاریخ این دوره در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. با وجود این منابع سریانی تاریخ ساسانی تاکنون در تحقیقات مکتوب فارسی جایگاه چندانی پیدا نکرده و هیچ‌کدام از این منابع به طور مستقیم از زبان سریانی به زبان فارسی ترجمه نشده است.

در میان این منابع، آن دسته از متون که با نام اعمال شهیدان مسیحی ایران در زمان ساسانیان شناخته می‌شوند، جایگاهی ویژه دارند؛ چراکه غالباً دربردارندۀ اطلاعاتی منحصربه‌فرد از اوضاع داخلی شاهنشاهی ایران است. با چنین انگیزه‌ای این کتاب پدید آمده که هدف آن، خوانش متون مذکور به عنوان منبعی برای تاریخ و فرهنگ دورۀ ساسانی است. این مجموعه بر آن است که در چهار مجلد متن سریانی و ترجمۀ فارسی تمام شهادت‌نامه‌های سریانی مسیحیان ایران در زمان ساسانیان را به همراه تعلیقاتی با تمرکز بر تاریخ و فرهنگ ایران ساسانی به خوانندگان و محققان فارسی‌زبان عرضه دارد. این کتاب، به عنوان پارۀ نخست از این مجموعه به سه بخش اصلی تقسیم شده است.

شهادت‌نامه‌های مسیحی به عنوان یکی از سبک‌های اصلی گونۀ قدیس‌نگاری، ابتدا در قالب‌های گوناگونی همچون نامه‌های کلیسایی، اسناد بایگانی شده در کلیساها، فهرست اسامی و ... نگاشته می‌شدند؛ اما با گذشت زمان، صورت معیاری برای این سبک شکل گرفت. خاستگاه نخستین صورت معیار شهادت‌نامه‌نویسی مسیحی را باید آسیای صغیر یا سوریه دانست. در این صورت معیار، یک شهادت‌نامه شامل متنی نسبتا کوتاه از توصیف مختصر زندگانی و مرگ یک یا عده‌ای از قدیسین مسیحی است که عموماً همراه با شرحی از جابجایی بقایای ایشان پس از مرگ همراه می‌شود.

بخش اول و دوم این کتاب، مقدماتی تفصیلی در باب معرفی ماهیت متون شهادت‌نامه‌های سریانی مسیحیان ایران هستند که با هدف آشنا شدن خواننده با چیستی و تنوع آنها و همچنین ارائۀ فهرستی کامل و تحلیلی از شهادت‌نامه‌های مسیحیان ایران در زمان ساسانی و سوابق پژوهشی انجام شده بر روی آنها است که از دیدگاه نگارنده، پرداختن به برای خوانندگان فارسی‌زبان امری ضروری و واجب است. بخش سوم این کتاب نیز به ارائۀ متن سریانی هفده شهادت‌نامۀ عهد شاپور دوم به انضمام ترجمۀ فارسی و تعلیقاتی اختصاص یافته است که بسیاری از این شهادت‌نامه‌ها تاکنون از زبان سریانی به هیچ زبان زندۀ دیگری ترجمه نشده‌اند و ترجمۀ آنها برای نخستین بار به خوانندۀ فارسی‌زبان عرضه شده است.

در این کتاب برای ارائۀ متون سریانی شهادت‌نامه‌ها از ویرایش استاندارد بجان استفاده شده و در نهایت با نسخ خطی کتابخانۀ واتیکان و کتابخانۀ برلین مقابله شده است. گفتنی است که تمام این شهادت‌نامه‌ها متعلق به سنت ادبی سریانی شرقی هستند و بدین سبب در نسخ خطی موجود و همچنین ویرایش استاندارد بجان، به رسم‌الخط نسطوری تحریر شده‌اند؛ اما در این مجموعه به پیروی از شیوه‌نامۀ استاندارد مجلۀ «مطالعات سریانی» به رسم الخط استرانگلو حروف‌چینی شده‌‌اند.

در پیوست‌های این کتاب به ترتیب ابتدا فهرست شهیدان مسیحی ایران در نسخۀ خطی بریتانیا آورده شده و سپس در پیوست دوم فهرست راهنمای شهادت‌نامه‌های سریانی دورۀ ساسانی ذکر شده و در پیوست پایانی نیز نسخه‌شناسی این شهادت‌نامه‌ها آورده شده است.  

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فهرست اختصارات

بخش اول: مقدمات

سنت قدیس‌نگاری مسیحی

سنت قدیس‌نگاری سریانی

قدیس‌نگاری و تاریخ‌نگاری

بخش دوم: اعمال شهیدان مسیحی ایران در زمان ساسانیان

متون سریانی

متون یونانی

متون ارمنی و گرجی

متون سغدی

بخش سوم: متون

پیوست اول: فهرست شهیدان مسیحی ایران در نسخۀ خطی بریتانیا

پیوست دوم: فهرست راهنمای شهادت‌نامه‌های سریانی دورۀ ساسانی

پیوست سوم: نسخه‌شناسی شهادت‌نامه‌های مسیحیان ایران در زمان ساسانیان

کتاب‌نامه

بخش چهارم: تصاویر و نقشه‌ها

بخش پنجم: نمایه‌