معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در طول قرن بیستم تحرک اجتماعی قوم بلوچ با تشکیل دولت‌های ملی در ایران و پاکستان بیش از گذشته شد و با تأسیس رادیوهای محلی در زاهدان و کویته، فصل تازه‌ای در مناسبات فرهنگی قوم بلوچ در پیوند با زبان بلوچی به وجود آمد. به طوری که نهضت‌های فراگیر توجه به این زبان و آغاز جریان فرهنگ مکتوب بلوچی نزد نسل تازه‌ای از تحصیل‌کردگان بلوچ، از نهاد رادیو آغاز شده است.

هرچند فرهنگ مکتوب و نوشتار بلوچی عمری کوتاه دارد؛ اما سنت شعر کلاسیک بلوچی از پویایی و گستردگی فرهنگی بلوچ حکایت می‌کند. سنت پهلوانی و شاعری که با موسیقی عجین شده، از غنا و پویایی قابل توجهی برخوردار است. شاعران برجستۀ بلوچ عمدتاً از حوزۀ جغرافیایی امروزی ایران برخاسته‌اند. همچنین شعر معاصر بلوچ به یک جریان جدی ادبی در بلوچستان ایران و پاکستان بدل شده است.

در این کتاب مقالاتی از میان ده‌ها مقاله و یادداشتی که با رویکردهای انسان‌شناسی به بلوچستان پرداخته‌اند، انتخاب شده و حاوی برخی از مهم‌ترین نوشته‌های انتشاریافته در این حوزه است. با این حال پژوهش‌های انجام‌شده عمدتاً بر جوامع روستایی یا کوچ‌نشین بلوچ تمرکز دارند و جامعۀ معاصر بلوچ همچنان ناکاویده باقی مانده و به موضوع تغییرات فرهنگی نزد این قوم کمتر توجه شده است.

سه نوشتار نخست این کتاب نوشتۀ برایان اسپونر است. نوشتارهای او از غنی‌ترین منابع مطالعاتی در حوزۀ مطالعات آسیا و خاورمیانه است. نوشتارهای او با رویکرد بررسی تأثیر تمایز محیط در ایجاد تنوع روش تأمین معیشت نگاشته شده و به موضوع دامداری در بلوچستان پرداخته است.

بخش مهمی از مقالات این کتاب در تداوم رویکرد اسپونر، نوشتۀ انسان‌شناس برجستۀ دانشگاه مک‌گیل کانادا، فیلیپ کارل سالزمن است که به‌ویژه در حوزۀ ایران و بلوچستان از نامدارترین انسان‌شناسان معاصر به شمار می‌رود. مقالات سالزمن از نظر روش‌شناسی پژوهش‌های میدانی مردم‌نگاری و مردم‌شناسی در سطح بین‌المللی حائز اهمیت است. در این کتاب شش مقالۀ او دربارۀ سازمان انطباقی و سیاسی در بلوچستان ایران، کوچ‌نشینی و صورت‌بندی‌های کار در میان عشایر، تداوم و تغییر در رهبری قبیله‌ای بلوچ و نیز موضوعاتی دربارۀ عشایر دامدار ترجمه شده که از جمله مهم‌ترین آثار سالزمن است و برای نخستین بار در دسترس پژوهندگان ایرانی قرار می‌گیرد.

بعد از مقالات سالزمن، نینا سویدلر در نوشتار خود به بررسی تاریخی شکل‌گیری سازمان سیاسی و قدرت طایفۀ براهویی در بلوچستان پرداخته است. نینا سویدلر در کلمبیا با وارن سویدلر که در آن زمان مشغول کار بر روی پروژۀ پایان‌نامۀ دکترای انسان‌شناسی خود بود، آشنا شد و با او ازدواج کرد. این زوج سال‌ها به همراه هم دربارۀ فرهنگ‌های قبیله‌ای عشایری در پاکستان مطالعه می‌کردند و مشغول مطالعات میدانی گسترده در پاکستان و افغانستان بودند. مقالۀ بعدی این کتاب با عنوان «برخی عوامل جمعیتی آرایش گله‌ها و اردوگاه‌ها در میان براهویی بلوچستان» محصول این دوران و نوشتۀ وارن سویدلر است.

در دو مقالۀ بعدی این کتاب با رویکردی متفاوت به پراکندگی قومی بلوچ در آفریقا و ترکمنستان پرداخته شده است. یوسف لودی در نوشتار خود به دیاسپورایی بلوچ در سکونتگاه دوردست آنان در شرق آفریقا پرداخته است. پتر کوکائیسل و پاولا کوکائیسلووا نیز در مقالۀ مشترک خود به مسئلۀ هویت فرهنگی بلوچ‌های ترکمنستان پرداخته‌اند و پرسشی را دربارۀ خودآگاهی هویتی و تاریخی آنان مطرح می‌کنند و موضوع مقاومت فرهنگی برای هژمونی و اثر مدرنیزاسیون ترکمنستان در هویت فرهنگی آنان را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

دو نوشتار پایانی کتاب گرچه به زمینه‌های تاریخی و فرهنگ‌شناختی زبان و ادبیات در بلوچستان می‌پردازند، اما از نظر روش‌شناسی تحقیق با مقالات دیگر این مجموعه تفاوت دارند؛ در نتیجه در حکم ضمیمه‌ای بر این مجلد به عنوان مقالات پایانی این مجموعه آمده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

سخن ناشر

مقدمه/ محسن شهرنازدار

سیاست، خویشاوندی و بوم‌شناسی در جنوب شرق ایران/ برایان اسپونر

کوچ‌نشینی در بلوچستان/ برایان اسپونر

فناوری چراگردی و فرآیند اجتماعی در بلوچستان ایران/ برایان اسپونر

انطباق و سازمان سیاسی در بلوچستان ایران/ فیلیپ کارل سالزمن

کوچ‌نشینی چندمعیشتی در بلوچستان ایران/ فیلیپ کارل سالزمن

صورت‌بندی‌های کار در یک طایفۀ کوچ‌نشین/ فیلیپ کارل سالزمن

تداوم و تغییر در رهبری طایفه‌ای بلوچ/ فیلیپ کارل سالزمن

کوچ‌نشینان رمه‌دار: برخی مشاهدات عمومی بر اساس تحقیقات در ایران/ فیلیپ کارل سالزمن

جابجایی و استخراج منابع در میان کوچ‌نشینان رمه‌دار: نمونۀ بلوچ‌های شهنوازی/ فیلیپ کارل سالزمن

زمینۀ سیاسی یکجانشینی براهویی/ نینا سویدلر

برخی عوامل جمعیتی آرایش گله‌ها و اردوگاه‌ها در میان براهویی بلوچستان/ وارن سویئلر

بلوچ‌های شرق آفریقا: پویایی‌های جذب و ادغام/ عبدالعزیز یوسف لودی

هویت قومی بلوچ‌های ترکمنستان/ پتر کوکائیسل، پاولا کوکائیسلووا

یک قطعۀ بلوچی از سری داستان‌های حسین‌کرد شبستری/ واهه بویاجان سورنیانس

زبان و ادب پارسی در بلوچستان/ محسن شهرنازدار

نمایه