معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.​

این کتاب مجموعۀ اشعار و سروده‌های یکی از سرایندگان سدۀ گذشتۀ منطقۀ خور بیابانک به نام اسدالله منتخب‌السادات است. او فرزندزاده میرزا اسماعیل هنر فرزند بزرگ یغمای جندقی است. نیای پدری‌اش حاج سید میرزای جندقی از مجتهدان نام‌آور عصر ناصرالدین شاه و از هم‌درسان حاج ملاعلی کنی بود؛ ولی اقامت در روستاهای دورافتادۀ کویری او را همچون ملاعلی کنی نامور نکرد. یغما بسیاری از منشآت و مکتوبات خود را خطاب به او نوشته و از مضمون این نامه‌ها برمی‌آید که وی شخصیتی برجسته و صاحب نفوذ در عصر خود بوده؛ اما همانند همۀ فقیهان با شاعران نظر خوشی نداشته و از این‌رو یغما منظومۀ مشهور «قاضی‌نامه» را که متضمن هزل‌های رکیک است، در هجو حاجی سروده؛ این مثنوی تاکنون منتشر نشده و شاید در هیچ زمان موقعیت انتشار به دست نیاورد.

منتخب‌السادات در سال 1279 قمری در خور زاده شد. جوانی را به مشاغل متعدد گذراند. آن طور که از منظومۀ «نوش‌نامه» برمی‌آید، مدتی را در سمنان به کفش‌دوزی گذراند و چندی در تهران به معلمی پسران سهام‌السلطنۀ عرب‌عامری اشتغال داشت. سپس در زادگاه خود توطن جست. آن روزگار که مقارن با نهضت مشروطه‌خواهی بود، اغتشاشات متوالی به‌ویژه در نواحی مرکزی ایران به وقوع می‌پیوست و کار بر مردم عادی دشوار شده بود و منتخب‌السادات برای حفظ خود و کسانش ناگزیر منشی‌گری و دبیری حکام منطقه را که اغلب خودمختار بودند می‌پذیرفت، چنان‌که مدتی منشی ماشاءالله خان کاشی و نیز چندی دبیر مسعود لشکر فرمانروای مطلق العنان آن حدود بود. با انقراض قاجاریه و روی کار آمدن حکومت جدید و با گسترش مدارس نوین، در خور بیابانک مدرسه‌ای به نام فروغی تأسیس شد که بعداً نام «هنر» به خود گرفت و منتخب‌السادات به مدیری و معلمی آن مدرسه منصوب شد.

منتخب‌السادات در کودکی از نعمت پدر محروم شده و با نظارت جدش اسماعیل هنر که خود شاعر و ادیبی برجسته بود، تحصیلات مرسوم را فراگرفت و به‌زودی گام در دنیای ادب و شاعری نهاد. طبعی روان داشت و به‌آسانی شعر می‌سرود. کثرت آثار برجای‌مانده از او گواهی بر طبع و هنر شاعری اوست؛ با این همه به سبب اوضاع نابسامان منطقه در دوران مشروطه و پس از آن، بسیاری از آثارش از میان رفته و خود او هم مدت‌ها سرگردان شهرها و بیابان‌های اطراف بود؛ زیرا هجوم دسته‌های یاغیان همواره آسایش را از کویرنشینان می‌ربود. سروده‌های او نیز بیشتر سرگذشت زندگی خود و گرفتاری‌ها و مشقت‌های همشهریان اوست؛ در ادواری که خور بیابانک همانند بیشتر نقاط ایران دستخوش فتنه‌ها و آشوب‌ها و طغیان‌های یاغیان محل و شورش‌گران سایر مناطق بود. اینان هر گاه در معرض تهاجم و سرکوب نیروهای دولتی قرار می‌گرفتند، مفرّ آنان منطقۀ دوردست کویری بیابانک بود. شاعر نیز ناگزیر یا از منطقه فرار می‌کرد یا تن به همکاری آنان داده و دبیری و منشی‌گری یاغیان را می‌پذیرفت. اگر شعر و قصیده‌ای از این قبیل در دیوانش مشاهده می‌شود که در ستایش ستمگران و یاغیان سروده شده، از این باب است و طبعاً حاکی از ترس شاعر از مهاجمان بوده است. او در سال 1310 شمسی در خور دار فانی را وداع گفت و در آرامگاه امامزاده داود خور به خاک سپرده شد.

آثاری که از منتخب‌السادات برجای مانده به این ترتیب هستند: نوش‌نامه، گلنارنامه، فتح‌نامه، مراثی در واقعۀ کربلا، مسعودنامه، گلعمونامه و دیوان اشعار.

این دیوان مجموعۀ کامل اشعار شاعر نیست؛ شاید ضرورتی هم در نقل همۀ آنها نبوده است. قصاید او تقریباً بیشتر در وصف اوضاع و احوال منطقه و گزارش به بزرگان کشور و مجالس دورۀ اول است و گاهی به ستایش حکمران محل خاتمه می‌یابد. با این همه تصویر دقیقی از اوضاع آن زمان منطقه به دست می‌دهد و باید گفت برای نگارش تاریخی سیاسی و اجتماعی و اقتصادی مناطق مرکزی ایران یکی از بهترین منابع است؛ حتی ضمن سروده‌هایش برخی اصطلاحات قابل توجه محلی به کار رفته که امروزه متروک است. این دیوان مشتمل بر قسمت‌های زیر است: فتح‌نامه، نوش‌نامه، گلعمونامه، مراثی و نوحه‌ها، قصاید و گوناگون.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

اسدالله منتخب‌السادات/ طغرا یغمائی

منتخب‌نامه/ طغرا یغمائی

مثنویات

مراثی و نوحه‌ها

قصاید

گوناگون (منظومه‌ها، قطعات، رباعیات، مثنوی‌های کوتاه

ضمائم

انتخاب وکیل در سال 1310/ سیدعلی آل داود

فرمانروایی مسعود لشکر در جندق و بیابانک/ سیدعلی آل داود

نامه‌ای به پدرم/ حبیب یغمائی

روابط خانوادگی منتخب‌السادات و حاج سیدعلی کهیازی/ اقبال یغمائی

دعای پدر/ حبیب یغمائی

اسناد و تصاویر