معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربرگیرندۀ گزیدۀ شعرهای شاعر بین سال‌های 1346 تا 1367 است به اضافۀ پنج شعر از گذشته‌های دورتر که در سال 1988 در لندن منتشر شده است.

شاعر در پیش‌گفتاری که بر این مجموعه نوشته است، چنین می‌گوید: «در موقع تایپ‌کردن هر یک از شعرها، به جای گویندۀ آن، خوانندۀ آن شدم، و با تأمل در ساختمان کلامی و هنری آن شعر، در پیوستگی با جهان‌بینی معنایی آن، در مجموع به دریافتی رسیدم که می‌تواند دریافت هر ناقد اصیل و صاحب اصول جهانی باشد. دیدم هر یک از این 54 شعر، نمونۀ متفاوتی است از یک «قالبِ» نو برای موضوعی که آن قالب را به خود پذیرفته است، و «موضوع» برداشتی است از واقعیت‌های زندگی انسان در یک جامعه، در وابستگی‌های آشکار و نهفته به نظام اجتماعی و سیاسی آن جامعه و ماهیت عنصرهای فرهنگی و مایه‌های معنوی آن، و عبور این برداشت از موقعیت «فردی» در محیط «محلی» به موقعیت «انسانی» در حیطۀ «جهانی».

دیدم که موضوع هر شعر «اندیشه‌ای» در هماهنگی با «احساسی» گذشته از «ذهن» یکی از انسان‌های تاریخی امروز جهان است که تصادفاً زبانش فارسی است، همان طور که هر یک از دیگر «شاعران جهانی» امروز، تصادفاً زبانش یکی از زبان‌های زندۀ بالندۀ صاحب فرهنگ و ادبیات جهان است، و هر موضوع دیدۀ چشمی و حس کردۀ دلی و دریافتۀ شعوری در «فردیّت» کسی است که با شعر به معنای «جهانی» آن آشناست، و به همین دلیل وقتی که با تأثر از یک واقعۀ «زادبومی»، صورت یک شعر در آیینۀ ذهنش حضور پیدا می‌کند، ذهنش که در ملاحظۀ کنش‌ها و واکنش‌های انسانی با حساسیت تاریخی و جهانی پرورش یافته است، صورت آن شعر را با خط‌ها و رنگ‌های کلامی چنان می‌پردازد که هر فرد شعرآشنایی، در هر جایی از جهان که باشد، تا آن صورت را در آیینۀ زبان بومی خود ببیند، آن را روایت حالی از حالات خود در لحظه‌ای لحظه‌های تأمل و مکاشفۀ خود می‌گیرد و خواندن آن شعر به دایرۀ تجربه‌های معنوی و هنری او درمی‌آید».

شعرهای این کتاب که گویندۀ آن زاده و پروردۀ محیط جغرافیایی زبان فارسی است، به هر زبان دیگری ترجمه شود، خوانندۀ آن خود را با احساس‌ها و اندیشه‌هایی که در آنها به وصف درآمده است، آشنا می‌بیند و بدون نیاز به اطلاعات توضیحی، در دیدگاه شاعر می‌ایستد و با او موقعیت انسانی شعر را ذهناً و روحاً تجربه می‌کند. به عبارت دیگر برای خوانندۀ ترجمه، گردش و تماشا در چشم‌انداز شعر، سفر یک سیاح به کشوری ناآشنا، با محیط و فرهنگ و آداب و رسوم و سنت‌هایی کاملاً متفاوت و در موردهایی غریب و نگران‌کننده و سؤال‌انگیز نخواهد بود.

شعرهای این کتاب، مثل شعرهای کتاب‌های دیگر این شاعر، در مجموع با شعرهای شاعران دیگر تفاوتی اساسی دارد و آن برکنار ماندن از جریان نهفتۀ «معامله‌»ای است وسوسه‌انگیز و فریبنده بین «شاعر» و «مردم»، بدون اینکه هیچ‌یک از دو طرف معامله از ماهیت و اثرات اجتماعی و فکری و ادب آن آگاهی و شناختی داشته باشد.

در مقدمۀ این کتاب که دربرگیرندۀ گفتاری مفصل دربارۀ شعر ایرانی و شعر جهانی است، نویسنده تاریخچه‌ای از شعر امروز ایرانی از دورۀ صفویه به این طرف را ارائه کرده و پاره‌ای از این موارد را نقد کرده است. در ادامه تفاوت این شعر را با شعر جهانی با ارائۀ نمونه‌هایی بیان کرده است.

بعد از پیش‌گفتار و گفتاری مفصل دربارۀ شعر ایرانی و شعر جهانی، 54 قطعه شعر در این کتاب آورده شده است که عناوین برخی از این اشعار به این ترتیب است: خاک و آب و آفتاب، باغ نامراد، افسون شب، تا دم آخر، شاید که خاک، بی‌قراری، از دامن البرز، بهار در جهان، سادگی از من بود، ای خسته، از سر صخره تا سخره، ما می‌رویم، دردی دارم، ستایش بلوط، بازی، ناگاه، دردمندی‌ها، جهان بیداری و ..... .

بخشی از شعر «وسواس» این کتاب:

شب بود و شب، خاموشی و وسواس و وسواس،                                    من در میان سایه‌ها، تنها،

وردی کهن را زیر لب تکرار می‌کردم.

چشمان من گویی جدا از من،                                   با قیر شب در آتش حیرت،               آهسته می‌شد آب،

من هچنان در دیدن نادیدنی اصرار می‌کردم.

گاهی چون کوهی می‌شدم، سنگین و گاهی،                            ناچیزتر، خیلی سبک‌تر                    از پر کاهی

احساس می‌کردم که انبوهی غبارم،                           در چنگ بادی می‌روم، بادی پریشان،

افشانده در تالار نابینایی شب،                                  بی‌زحمت گامی سپهر بی‌کران را می‌سپارم.

اما دمی دیگر                   ناگه به زندان درونم باز می‌گشتم،                  پر می‌شدم از وحشت اعصار اندیشه

با گردش تاریخ خود آغاز می‌گشتم.